Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti sh. A. Aminjonov, E. N. Nuritdinnov

Me`da osti bezi

Me`da osti bezi o‘n ikki barmoq ichak tutqichida joylashgan. Bez to‘qimasining katta qismi hazm fermentlari ishlab chiqaradigan ekzokrin hujayralardan va atigi 1-2% endokrin qismdan tashkil topgan. Ular maxsus hujayralar-pankreatik orolchalar, ya`ni Langergans orolchalari deyiladi. Ularda qon ta`minoti me`da osti bezining qolgan qismlariga nisbatan yuqori bo‘ladi. Langergans orolchalarida hujayralarning bir necha turi bor: beta-hujayralar 60-70% bo‘lib, ular insulin gormoni ishlab chiqaradi, 20% al’fa-xujayralarda glyukagon garmoni hosil bo‘ladi, kolgan dal’ta-hujayralarda somatostatin gormoni va RR - hujayralarda lipokain singez qilinadi.

Insulinning vazifasi glyukoza va aminokislotalarni glyutogen va yog‘larga aylantirish bilan bog‘liq jarayonlarni kuchaytirish hisoblanadi. U qandlarni muskullar, jigar va yog‘ xujayralari membranasi orqali o‘tkazishga imkon beradi, energiyaga boy fosfor birikmalari hosil bo‘lishini kuchaytiradi.
Glyukogen insulinning antagonisti hisoblanadi. U likogen parchalanishini kuchaytiradi va uning jigardagi sintezini tormozlaydi, aminokislotalardan glyukoza sintezlanishini quvvatlaydi. Glyukogon, shuningdek, organizm och qolganda sovqotganda, nerv-psixik yoki jismoniy zo‘riqish kabi stress xolatlarda beta-hujayralarning insulin ishlab chiqarishini samaytirish xususiyatiga ham ega.
Somatostatin insulin va glyukagon ishlab chiqarish regulyatori hisoblanadi. U bioximiyaviy reaqtsiyalar tezligini pasaytirib, insulin va glyukagon hosil bo‘lishini susaytiradi, hujayralarga oqsil sintezini tormozlaydi. Lipokain yog‘ning jigardan chiqishini va yog‘ kislotalarning oksidlanishini ta`minlab, yog‘lar almashinuvida ishtirok etadi.
Langergans orolchalarning funktsiyasi susayganda almashinuvning deyarli hamma turi, birinchi galda, uglevodlar almashinuvi buziladi. Qandli diabet kasalligi paydo bo‘ladi. Bu kasallikka hissiy ta’sirlar, yog‘ bosish, gipertoniya kasalligi, irsiy moyillik, bola to‘g‘ilganda tana massasining 4,5 kg dan ortiq bo‘lishi, ayrim virusli kasalliklar (qizilcha), shikastlanishlar sabab bo‘ladi. Qandli diabet keng tarkalgan kasallik hisoblanadi.