102
5.
Os
187
71
187
71
)
Re(
T
1/2
=3·10
12
yil
bulardan tashqari kosmik nurlarning atmosfera va Yer qa‘ridagi yadrolar bilan o‘zaro
ta‘sirlashuvi natijasida uzluksiz ravishda kichik miqdordagi radioaktiv-yadrolar hosil bo‘lib
turadi.
Masalan:
);
12
(
2
/
1
3
1
yil
T
М
M
C
n
N
1
1
14
6
1
0
14
7
M
C
n
N
3
1
12
6
1
0
14
7
KRK 1-01A radiometri yordamida qattiq,
suyuq va poroshok beta-faol
radionuklidlarining konsentrasiyasini aniqlash.
2. RADIOAKTIV ELEMENTLARNING TABIATDA TARQALISHI
Akademik A.P.Vinogradov bergan ma‘lumotga asosan Yer bag‘rida uran
2,6·10
-3
m
2
,
radiy
9·10
-10
m
2
/g, toriy
1,3·10
-2
m
2
/g va kaliy
25m/g bor ekan. Dengiz va okean suvlarida esa
uran miqdori doimiy bo‘lib, taqriban
2·10
-6
g/l ni tashkil etadi. Ba‘zi ko‘llarda uran miqdori
dengiz suvlariga nisbatan bir necha o‘n marta ko‘p bo‘ladi. Daryolar suvida uran miqdori
10
-7
foizni tashkil etadi.
Tabiiy suvlarda toriy miqdori uranga nisbatan ancha kam bo‘ladi. Chunki toriy suvda
yaxshi erimaydi. Uran tog‘ jinslari paydo bo‘ladigan yerlarda, har xil shamollar natijasida
eritmalarga o‘tib ko‘l, dengiz va okeanlarga tarqaladi, bir qismi esa loyqalarga aralashib har xil
chukmalar hosil qiladi. Tuproqda radioaktiv elementlarning asosiy manbai bo‘lib tuproqni tashkil
qiluvchi tog‘ jinslari hisoblanadi.
Masalan: Magnitik jinslarning buzilishi natijasida hosil bo‘luvchi tuproqlarda uran, toriy,
radiy, kaliy radioaktiv elementlari miqdori ko‘p bo‘ladi. Radioaktiv rudalar olinadigan shaxtalar
atrofida tuproqlarda tabiiy radioaktiv elementlar miqdori ancha ko‘p bo‘ladi. Bulardan tashqari
kam miqdorda bo‘lsa ham har xil metroit chukmalari bilan birga atmosferadagi radioaktiv
elementlar tuproqni boyitadi. Ba‘zi hollarda radioaktiv elementlar har xil mineral eritmasi hosil
qilgan suvlar bilan birgalikda tuproqqa kelib uning radioaktivligini oshiradi. Shunday qilib,
tuproqdagi radioaktiv elementlarning bir qismi doimiy ravishda biosfera jismlari bilan birgalikda
qo‘shilib aylanma harakatda bo‘ladi.
Ba‘zi radioaktiv elementlar har xil yo‘llar bilan tuproqqa kelib tushib tursa, boshqa bir
qismi undan ketib turadi. Tuproqning beta-nurlanishi asosan undagi kaliy (K) miqdori bilan
belgilanadi. O‘simliklar organizmi neorganik materialdan o‘ziga kerakli jismlarni sintez qilish
qobiliyatiga ega. Shuning uchun ham suvda, tuproqda, havoda tarqalgan tabiiy radioaktiv
103
elementlar o‘simliklarga surilib, ularning har xil qismlarida har xil miqdorda o‘tirib qoladi, lekin
har xil o‘simliklar radioaktiv elementlarni har xil miqdorda ildizlari bilan surib oladi. O‘simliklar
asosan
К
40
19
radionuklidini surib olib, beta-nurlanish beradilar. Bundan tashqari o‘simliklarning
ildiz o‘qida uran, radiy, kaliy elementlari borligi aniqlangan. Agarda o‘simliklar uran bilan
boyigan tuproqda o‘sgan bo‘lsa, ular tarkibida uran miqdori
100 yoki 1000 marta ko‘payib
ketadi. Bundan foydalanib uran konlarini ochish mumkin ekan.
Do'stlaringiz bilan baham: