|
206
Pb;
207
Pb;
208
Pb; bilan tugaydi. Quyosh sistemasi paydo bo‘lgan davrda to‘rt oila boshlig‘i uran,
aktinouran va
Np
237
93
elementlari ham yetarli miqdorda bo‘lgan. Lekin yarim yemirilish davri
(T
1/2
=2,2·10
6
yil) kichik bo‘lganligi sababli ular tabiatda uchramaydi. Bu oila
209
Bi stabil izotopi
bilan tugaganligi uchun uni tabiatda uchratish mumkin. Bu oilalar uchun ba‘zi bir ma‘lumotlar
quyidagi jadvalda keltirilgan.
Radioaktiv oilalar to‘g‘risida ma‘lumot
1-jadval
n
Massa soni
A- ning
o‘zgarishi
Oilalar nomi
Oila boshliqlari
Stabil
yadrolar
58-52
A=4n
Toriy oilasi
)
10
39
,
1
(
10
2
/
1
232
90
й
T
Th
Pb
208
82
59-52
A=4n+1
Neptuniy oilasi
)
10
2
,
2
(
6
2
/
1
237
93
й
T
Np
Bi
209
83
59-51
A=4n+2
Uran-radiy
oilasi
)
10
5
,
4
(
9
2
/
1
238
92
й
T
U
Pb
206
82
58-51
A=4n+3
Uran-aktiniy
oilasi
)
10
18
,
7
(
8
2
/
1
235
92
й
T
U
Pb
207
82
Jadvalda oila boshlig‘i A(4n,4n+1,4n+2,4n+3) α-yemirilish natijasida hosil bo‘luvchi
radionuklidlari massa soni 206, 207, 208, 209 ga teng bo‘lgan vismut izotopi bilan tugaydi. Bu
jadvalda keltirilgan to‘rtta radioaktiv oilalaridan tashqari kuchsiz radioaktivlikka ega bo‘lgan
beshta yadro bo‘lib, ular bu oilalarga kirmaydilar:
1.
Са
yutilish
K
К
40
20
40
19
)
,
,
(
T
1/2
=2,4·10
8
yil
2.
Nd
Pb
143
60
87
37
)
(
T
1/2
=1,4·10
11
yil
3.
Sr
Sm
87
38
147
62
)
(
T
1/2
=6,6·10
10
yil
4.
Mf
Lu
176
72
176
71
)
(
T
1/2
=2,4·10
10
yil
102
5.
Os
187
71
187
71
)
Re(
T
1/2
=3·10
12
yil
bulardan tashqari kosmik nurlarning atmosfera va Yer qa‘ridagi yadrolar bilan o‘zaro
ta‘sirlashuvi natijasida uzluksiz ravishda kichik miqdordagi radioaktiv-yadrolar hosil bo‘lib
turadi.
Masalan:
);
12
(
2
/
1
3
1
yil
T
М
M
C
n
N
1
1
14
6
1
0
14
7
M
C
n
N
3
1
12
6
1
0
14
7
KRK 1-01A radiometri yordamida qattiq, suyuq va poroshok beta-faol
radionuklidlarining konsentrasiyasini aniqlash.
2. RADIOAKTIV ELEMENTLARNING TABIATDA TARQALISHI
Akademik A.P.Vinogradov bergan ma‘lumotga asosan Yer bag‘rida uran 2,6·10
-3
m
2
,
radiy 9·10
-10
m
2
/g, toriy 1,3·10
-2
m
2
/g va kaliy 25m/g bor ekan. Dengiz va okean suvlarida esa
uran miqdori doimiy bo‘lib, taqriban 2·10
-6
g/l ni tashkil etadi. Ba‘zi ko‘llarda uran miqdori
dengiz suvlariga nisbatan bir necha o‘n marta ko‘p bo‘ladi. Daryolar suvida uran miqdori 10
-7
foizni tashkil etadi.
Tabiiy suvlarda toriy miqdori uranga nisbatan ancha kam bo‘ladi. Chunki toriy suvda
yaxshi erimaydi. Uran tog‘ jinslari paydo bo‘ladigan yerlarda, har xil shamollar natijasida
eritmalarga o‘tib ko‘l, dengiz va okeanlarga tarqaladi, bir qismi esa loyqalarga aralashib har xil
chukmalar hosil qiladi. Tuproqda radioaktiv elementlarning asosiy manbai bo‘lib tuproqni tashkil
qiluvchi tog‘ jinslari hisoblanadi.
Masalan: Magnitik jinslarning buzilishi natijasida hosil bo‘luvchi tuproqlarda uran, toriy,
radiy, kaliy radioaktiv elementlari miqdori ko‘p bo‘ladi. Radioaktiv rudalar olinadigan shaxtalar
atrofida tuproqlarda tabiiy radioaktiv elementlar miqdori ancha ko‘p bo‘ladi. Bulardan tashqari
kam miqdorda bo‘lsa ham har xil metroit chukmalari bilan birga atmosferadagi radioaktiv
elementlar tuproqni boyitadi. Ba‘zi hollarda radioaktiv elementlar har xil mineral eritmasi hosil
qilgan suvlar bilan birgalikda tuproqqa kelib uning radioaktivligini oshiradi. Shunday qilib,
tuproqdagi radioaktiv elementlarning bir qismi doimiy ravishda biosfera jismlari bilan birgalikda
qo‘shilib aylanma harakatda bo‘ladi.
Ba‘zi radioaktiv elementlar har xil yo‘llar bilan tuproqqa kelib tushib tursa, boshqa bir
qismi undan ketib turadi. Tuproqning beta-nurlanishi asosan undagi kaliy (K) miqdori bilan
belgilanadi. O‘simliklar organizmi neorganik materialdan o‘ziga kerakli jismlarni sintez qilish
qobiliyatiga ega. Shuning uchun ham suvda, tuproqda, havoda tarqalgan tabiiy radioaktiv
103
elementlar o‘simliklarga surilib, ularning har xil qismlarida har xil miqdorda o‘tirib qoladi, lekin
har xil o‘simliklar radioaktiv elementlarni har xil miqdorda ildizlari bilan surib oladi. O‘simliklar
asosan
К
40
19
radionuklidini surib olib, beta-nurlanish beradilar. Bundan tashqari o‘simliklarning
ildiz o‘qida uran, radiy, kaliy elementlari borligi aniqlangan. Agarda o‘simliklar uran bilan
boyigan tuproqda o‘sgan bo‘lsa, ular tarkibida uran miqdori 100 yoki 1000 marta ko‘payib
ketadi. Bundan foydalanib uran konlarini ochish mumkin ekan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
