Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti



Download 1,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet44/86
Sana20.06.2021
Hajmi1,32 Mb.
#71632
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   86
Bog'liq
fizikaviy ekologiya

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


 
81 
 
Ma’ruza №10 
 
Atmosfera havosi, suvi va tuproqning ifloslaishi  
va muhofazasi.  
 
Reja 
 
1. 
Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar. 
2. 
Tabiatda suv resurslarining ahamiyati. 
3. 
Inson hayotida va tabiatda tuproqning ahamiyati. 
 
Tayanch  so’zlar:  Atmosfera,  ob-havo  oshxonasi,  strotosfera,  strotopauza, 
metosfera,  termosfera,  termopauza,  ekzosfera,  ionosfera,  troposfera,  izotop,  ozon 
qatlami, ozon tuynugi, azot oksidi, freon. 
 
«Atmosfera»  tushunchasi  hozirgi  paytda  Yer  qirrasining  gaz  holatdagi 
qatlami  ma‘nosini  anglatadi,  tuproq  osti,  tuproq  va  uning  yuzasidagi  havo 
qatlamlari,  ya‘ni  biogenoz  komponentlari  ma‘nosini  ham  beradi.  Atmosfera,  o‘z 
navbatida,  5  bo‘limga  bo‘linadi:  troposfera,  stratosfera,  mezosfera,  termosfera  va 
ekzosfera. 
Troposfera-bevosita Yerga yaqin qatlam bo‘lib, butun atmosfera massasining 
80%  tashkil  etib,  uning  qo‘yi  qismi  Yer  usti  butun  jonzotlarni  to‘plagan. 
Troposferada  havo  massasi  ham  vertikaliga,  ham  gorizontaliga  intensiv  ko‘chib 
turganligi uchun u yerda asosiy metrologik jarayonlar bo‘lib turadi. Shuning uchun 
u  «Ob-havo  oshxonasi»  deb  nom  olgan.  Troposferaning  yuqori  qismi  tropopauza 
bo‘lib,  bu  yerda  harorat  tushishi  tuxtaydi.  Tropopauza  o‘rtacha  olganda  7  km 
balandlikda  joylashgan,  ekvator  ustida  18  km.gacha,  qutblar  ustida  esa  8  km 
atrofida bo‘ladi. 
Tropopauzadan yuqorida to 50-55 km balandlikgacha strotosfera joylashgan. 
Uning quyi qismi o‘zining doimiy harorati bilan xarakterlanadi (qutb kengliklarida-
45
0
S dan -75
0
S gacha yil fasllariga bog‘lik holda).  
Stratosferaning  yuqori  qismi  strotopauza  deyiladi.  22-25  km  balandlikda 
ozonning  maksimal  konsentrasiyasi  bo‘ladi.  Strotapauzada  harorat  eng  yuqori 
qiymatiga  erishadi  va  undan  keyin  yana  pasaya  boradi.  Strotapauzadan  keyin 
mezosfera, termosfera va ekzosferalar kelib, ular umumiy nom bilan ionosfera deb 
nomlanadi. 
Mezosfera  qatlami  20-25  km.ni  tashkil  etadi,  u  yerda  harorat  0  dan-90
0

gacha  pastga  tushadi.  Mezosfera-bu  kumush  bulutlar  hosil  bo‘lish  sohasidir. 
Mezosferaning  yuqori  chegarasi-mezopauza  va  bu  80-85  km  balandlikda 
joylashgan. 
Yanada  yuqoriroqda,  ya‘ni  90’800  km.da  termosfera  joylashgan.  U 
haroratning tez ko‘tarilishi bilan xarakterlanadi, ya‘ni 200-300 km.ga 1000-2000
0

to‘g‘ri  keladi  va  bu  amalda  atmosferaning  oxirgi  chegarasigacha  doimiy  bo‘lib 
saqlanib qoladi. 


 
82 
Termosfera  ekzosferaning  yuqori  haroratli  qatlami  (~2000
0
S)  va  juda  kam 
miqdordagi havoning mavjudligi ekzosferaning eng yuqori chegarasi atmosferaning 
1300-1500  km  balandligida.  Bundan  yuqori  tarkib  planetararo  tarkibga 
yaqinlashadi. 
Ionosferaning  butun  qatlami  50-60  km  dan  boshlab  ultrabinafsha 
nurlanishlarning  ta‘sirida  ionlashgan  havo  qatlamidan  iborat.  Bundan  tashqari, 
ionosfera radiotulqinlarni  qaytara  olish  xususiyatiga  ega  bo‘lib,  bundan 
radioaloqalarda foydalaniladi. 
Bundan  tashqari,  troposfera  va  stratosferada  radioaktiv  va  kosmik  nurlar 
ta‘sirida  ionlar  hosil  bo‘lishi  mumkin.  Manfiy  zaryadli  yengil  ionlar  organizmga 
ijobiy ta‘sir qiladi. Havosi ifloslangan shaharlarda yengil ionlar atmosferada ancha 
kam: bu yerda musbat zaryadlangan og‘ir ionlar yetakchilik qiladi.  
Atmosferaning  asosiy  tarkibiy  qismi  organizmlarning  mavjud  bo‘lishi 
ehtimoliyati nuqtai nazardan atmosferaning namligidir. 
Yengil yomg‘ir tushganda, m: 2-3 mm yog‘ingarchilikda xar 1m
2
 yuzasiga 2-
3  kg,  1-gektar  yuzaga  esa  20-30  t  suv  to‘g‘ri  keladi.  Atmosferadagi  suv 
bug‘larining  to‘lig‘icha  almashishiga  9-10  kun  kerak  bo‘ladi,  ya‘ni  atmosfera 
namligi  tabiatda  suvning  aylanishining  eng  faol  xarakatlaridan  biridir.  Insoniyat 
uchun  havoning  eng  ma‘qul  namligi  40-60%.  Quruq  havo  nam  havoga  nisbatan 
yengil  qabul  qilinadi,  namlikning  oshishi  noma‘quldir,  chunki  yuqori  haroratlarda 
organizmning  uta  qizishiga  olib  keladi,  past  haroratda  (ayniqsa,  shamol  bilan 
birgalikda)–uning uta sovushiga olib keladi. 
Ekologiya  nuqtai  nazardan  atmosferada  radioaktiv  izotoplarning  mavjudligi 
yetarlicha ahamiyatga egadir (jadval). 
 

Download 1,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   86




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish