Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti

§ I. Bizning Quyosh sistemamiz 

1.1. 

Yer tipidagi sayyoralar (Merkuriy, Venera, Yer va Mars). 

 

Merkuriy  sayyorasi  -  Quyoshga  eng  yaqin  sayyora  bo‘lib,  qadimda  uni 

arablar  Utorud  deb  atashgan.  Merkuriyning  orbitasi  boshqa  sayyoralarnikidan  farq 

qilib,  cho‘zinchoq,  ellips  shaklidadir.  Shuning  uchun  ham  bu  sayyoraning 

Quyoshdan  uzoqligi  0,31  dan  to  0,47  astronomik  birlikkacha  o‘zgarib  turadi. 

Sayyoraning  Quyoshdan  o‘rtacha  uzoqligi  58  million  kilometrni  tashkil  qiladi. 

Merkuriyning diametri 4880 kilometr bo‘lib, uning sirtida tortish kuchi Yernikidan 

2,6 marta kam. Boshqacha aytganda, og‘irligi Yerda 80 kilogramm bo‘lgan odam 

Merkuriyda atigi 30 kilogramm chiqadi. Merkuriy o‘z orbitasi bo‘ylab o‘rtacha 48 

km/s tezlik bilan harakatlanib, Quyosh atrofini 88 kunda to‘la aylanib chiqadi. 

Merkuriy  sirtining  kunduzgi  o‘rtacha  harorati  +345  gradusgacha  (Selsiy 

shkalasida)  ko‘tarilgani  holda,  kechasi  -180  gradusgacha  pasayadi.  Biroq  shuni 

aytish  kerakki,  planeta  sirtining  mayda  tuprog‘i  issiqlikni  yomon  o‘tkazganligi 

tufayli  bir  necha  o‘n  santimetr  chuqurlikdagi  temperatura  sirt  temperaturasidan 

keskin  farq  qilib,  +70...+90  °C  ni  tashkil  qiladi  va  juda  kam  o‘zgaradi.  Bu  nazariy 

ma'lumot keyinchalik radioastronomik kuzatishlar asosida to‘la tasdiqlandi. 

Merkuriy  sirtini  yaqindan  ko‘rish  planetalararo  avtomatik  stansiya  ―Mariner-

10‖ ga (AQSH) nasib qilgan, 1973-yilning oxirlarida sayyora tomon yo‘lga chiqqan bu 

stansiya  1974-yilning  21-sentabrida  Merkuriydan  47  ming  981  kilometrlik 

masofadan o‘tayotib, sayyora sirtining 500 ga yaqin sifatli rasmini oldi. Bu rasmlar 

sayyora «yuz tuzilishi» jihatidan Oyga juda o‘xshashligini ko‘rsatdi. 

Oy sirtidagi kabi Merkuriy yuzasi ham meteoritlar zarbidan «momataloq» bo‘lib, 

turli  kattaliklardagi  kraterlar  bilan  qoplangani  «Mariner-10»  olgan  sayyora 

rasmlaridan shundoqqina ko‘rinib turibdi. 

 

---

 

6