Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti

observatoriyasida  ham  kichik  sayyoralarni  kuzatish  bo‘yicha  tadqiqotlar  olib 

borilmoqda.  

 

Maydanak  balandtog‘  observatoriyasida  olib  borilayotgan  –  kichik 

sayyoralarni  tadqiq  etishga  oid  ilmiy  tadqiqot  ishlarining  bir  qismi:  o‘quv 

observatoriyalaridagi o‘rnatilgan teleskoplar imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda  

o‘quv  observatoriyalari  zimmasiga  ham  yuklatilgan.  SamDU  qoshidagi  o’quv 

observatoriyasi, diametri 0.48 m lik ―Grabb-Parsons‖ teleskopi bilan jihozlangan. 

O‘quv  observatoriyasida  kichik  sayyoralarni  tadqiq  etish  bo‘yicha  olib 

borilayotgan  kuzatishlarda  FLI  Pro  Line  PL4710  markali  ZAQ  (Zaryadli  Aloqa 

Qurilmasi) kamerasidan foydalanilmoqda.  

 

XX    asrning    80    yillari    oxirida    ko‘plab    asteroidlar    guruhlari    yuqori  

chastotali    spektrometrlar    yordamida    quyosh    sestimasidan    tashqaridagi  

sayyoralarni    maxsus    izlab,    quyoshga    yaqin    yulduzlarning    tezlikliklarini 

muntazam  o‘lchab  borishga  kirishdi. Biroq   nechog‘lik  hayratlanarli  bo‘lmasin  

tarixda ilk bor quyosh  sestemasidan  tashqaridagi  sayyoralar  normal  yulduzlarda  

---

 

52 

emas balki pulsarlarda kashf etildi! O‘ta kuchli  magnit  maydoniga  ega  bo‘lgan  

tez  aylanuvchan  (soniyada    yuzlab  va  minglab    marta    aylanadigan)  neytron 

yulduzlar  -  pulsarlar  deb  yuritiladi.  Bunday  yulduzlar  kuchli  chaqnashlar  hamda 

massuv normal yulduzlarining qobiq  tashlashi  atijasida  vujudga  keladi.  Dastlabki 

quyosh sestemasidan tashqaridagi sayyoralar   radiyopulsarlar  deb  ataluvchi   ana  

shunday    yulduz  -  pulsarlar    atrofida    aniqlangan.  Bir    ming    km  dan    ziyod  

bo‘lgan  o‘lchamli  yulduz  (bu  neytron  yulduzlar  o‘lchamlari  uchun  xos  bo‘lib,  

qiyoslash  uchun aytish  joizki,  O‘zbekistonning  maydoni  undan  atigi  bir  necha   

marta  kattaroq)  atrofidan  o‘lchamlari    yernikidan  ko‘plab  marta  katta  ya‘ni  

o‘nlab  ming  km  dan  ziyod   bo‘lgan  sayyoralar  aylanishini  ko‘z  oldimizga  

keltiraylik. Odam  bo‘yi  barobar  ona  (yulduz )ning  atrofida  50  qavatli  uyga  

teng    gavdali    bolalari    (sayyoralar)  bilan      sayr    qilib    yurishsa    naqadar    erish  

tuyulishi  turgan  gap. Quyosh  sestemasidan tashqaridagi eng birinchi ― haqiqiy‖ 

sayyora 1995 yilda kashf etilgan. Bunga Jeneva observatoriyasining   shveyrayalik 

astronomlari Mishel Mayor  va Pidu Kvelos muyassar bo‘lishdi. 

 

Raqamlangan kichik sayyoralar haqidagi barcha ma‘lumotlar har yili maxsus 

xalqaro  nashr  “Kichik  sayyoralar  efemeridalari”  da  chop  etiladi.  (―Kichik 

sayyoralar  efemeridalari‖  1947  yildan  boshlab  Rossiya  FA  siga  qarashli 

S.Peterbhurg  nazariy  astronomiya  institutida  nashr  qilinmoqda).  M-n,  1974  yilgi 

―Efemerida‖  1796  ta  Kichik  sayyoralarning  orbita  elementlari  va  boshqa 

ko‘rsatkichlari  haqidagi  ma‘lumotlarni  o‘zida  mujassam  etgan.  Zamonaviy 

taleskoplar yordamida kuzatilishi mumkin bo‘lgan kichik sayyoralarning umumiy 

soni 40.000 atrofida, ularning umumiy massasi taxminan Yer massasining 1/1000 

qismiga tengdir.