Alishe r navoiy nom idagi sam arqand davlat uni versiteti

V.P.Bespalkoning
fikricha, «PT – bu o`qituvchi maxoratiga boglik bo`lmagan 
holda pedagogik muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan, o`quvchi shaxsini 
shakllantirish jarayonining loyihasidir» [12]. 
BMT nufuzli idoralardan biri bo`lgan YuNESKOning ta’rificha, «Ta’lim 
texnologiyasi – ta’lim modellarini optimallashtirish maqsadida, inson va texnika 
resurslari va ularning o`zaro ta’sirini hisobga olgan holda butun o`qitish va 
bilimlarni o`zlashtirish jarayonini yaratish, qo`llash va aniqlash tizimidir» [11]. 
Keltirilgan ta’riflarni ilmiy – falsafiy nuqtai nazardan tahlil qiladigan 
bo`lsak, uzoq xorijda berilgan ta’riflar bilan MDH mamlakatlari olimlar tomonidan 
berilgan ta’riflar bir-biriga yaqin kelsa-da, farki ham anchaligini ko`ramiz. 
Jumladan, Sakomoto va YuNESKO ta’riflarida tizimli yondoshuv tamoyiliga 
alohida urgu berilgan. MDH olimlarining PT ga bergan ta’riflarida tizimli 
yondoshuv eslatib o`tilgani bilan, o`quv jarayonining loyihasini tuzishganda, uni 
mutloq unutib, tizimli yondoshuv tamoyilining qonun va qoidalariga sira ham amal 
qilinmaganligini ko`ramiz. 
Haqiqatda esa, obyektiv borliqqa tizimli yondashuv tamoyilini yaxshi bilgan 
kishiga, Sakomoto aytganidek, «PT – o’quv jarayonini muayyan bir tizimga 
keltirishdir», - degan tushuncha kifoyadir. Bu tushuncha orqali PT ning boshqa 
hamma xususiyatlarni, ya’ni maqsadga yo`naltirilganini, bir necha o`zaro uzviy 
bogliq bo`lgan qismlardan tashkil topganligidan va boshqalarni anglab olsa 
bo`ladi. 
O`qitish texnologiyasi
– pedagogik texnologiya jarayonli-harakat aspektini 
anglatadi. Bu, ta’lim jarayonini o`zgaruvchan sharoitlarda ajratilgan vaqt davomida 
istiqbollashtirilgan natijalariga kafolatli erishishga va konkret ta’lim – tarbiya 

---

30
jarayonlarini amalga oshirishni ta’minlovchi, usul va vositalar (texnologik 
operatsiyalar) ning tartibli birligini o’zida mujassamlashtirgan, ta’lim modelini 
ishlab chiqish va amalga oshirishning texnologik jarayondir. 
Tizim deb, tartiblangan, o`zaro uzviy boglangan va birgalida umumiy 
funksiyani bajaruvchi elementlar to`plamiga aytiladi
. 
Demak, ta’lim jarayonini bir tizim deb qarasak, uning tashkil etuvchilari 
(elementlari)ga qo’yidagilar kiradi: ta’lim maqsadi, uquv maqsadlari (kutilayotgan 
natijalar), ta’lim beruvchi, tahsil oluvchi, ta’lim mazmuni, ta’lim metodi,ta’lim 
shakli, ta’lim vositalari, nazorat va baholash. Ta’lim jarayonini loyihalashtirishda 
sanab o`tilgan elementlardan birortasi e’tibordan chetda qolsa, noto`gri tanlangan 
bo`lsa tizim ishlamaydi, demakki, ta’lim jarayonining oldiga qo`yilgan massadiga 
erishilmaydi. 
Masalan, avtomobil dvigatelining moylash tizimini ko’rib chiqadigan 
bo`lsak, uni tashkil etuvchi elimentlaridan birortasi ishlamay qolsa yoki yomon 
ishlasa, dvigatelning ishqalanuvchi qismlariga moy yetib bormaydi va natijada 
dvigatel ishdan chiqadi. Demak, tizimning faoliyati uni tashkil etuvchi xar bir 
elementiga va uz navbatida, xar bir element bir biriga chambarchas bogliq. 
Pedagogikaga oid adabiyotlar tahlili shuni ko`rsatadi-ki, hozirgi davrda 
pedagogik texnologiya tushunchasi ta’lim amaliyoti va nazariyasi ilmida 
mustahkam o`rin egalladi. 
Hozirgi kunda PT larning bir qancha ta’riflari mavjud. 
V.P.Bespalko «PT» ni amaliyotda tadbiq qilinadigan muayyan pedagogik 
tizim loyihasi sifatida belgilaydi va bunday tizim texnologiyalar ishlab chiqish 
uchun asos bo`ladi» deydi. Bunda asosiy diqqat o`quv pedagogik jarayonni 
oldindan loyihalashga qaratiladi, didaktik vazifa va o’qitish texnologiyalari 
tushunchasidan foydalaniladi [13].