Alimova shahnoza maqsudovna xorazm (qipchoq) shevasining leksik-grammatik xususiyatlari

bürünch—
guruch.
büyürgün—
indin, ertadan keyin.
d 
dal—
1. Tut daraxtining silliq, chiroyli shoxchasi. 2. Pilla qurti bargi bilan 
tashlanadigan tut shoxchasi.
dalan—
darvozadan to‘g‘ri kiriladigan katta, uzun xona.
dayav—
baquvvat, bardam: bizing kampir h
ӓ
li dayav. 
dasmal
—qozon, idish-tovoq yuvgich. 
dasmal siqmaq
—laganbardorlik qilmoq.
d
ӓ
v
ӓ
r
ӓ
k-tush—
tevarak-atrof: d
ӓ
v
ӓ
r
ӓ
k-tushda vondiy adam yoq. 
d
ӓ
lїz—
karidor, dahliz.
d
ӓ
p
ӓ
l
ӓ
shmaq
—urushmoq, mushtlashmoq. 
d
ӓ
p
ӓ
ng—
baland boyli, yirik jussali adam.
dap bolmaq
—yo‘q bo‘lmoq (ayollar qarg‘ishi): ha ilaya, dap bolg‘aysan.
digirch
ӓ
k—
g‘ildirak. 
dig‘iriq—
jin ko‘cha (tor, aylanma ko‘cha).
dim I—
juda, g‘oyat: dim yaxshi. 
dimII—
hech, mutlaqo, tamomila: pulim dim qomadi.
dimatala—
juda, juda ham. 
dimiq—
dim, havosi og‘ir: tamding ichi dim dimiq äkän.
dong‘ir—
yog‘, benzin soladigan tunuka idish.
dongg
ӓ
l
ӓ
k
—dumaloq, aylana. 
e
ejashmaq—
o‘chakishmoq, tortishmoq.
el
ӓ
nm
ӓ
k—
yolvormaq, iltimos qilmoq.
el
ӓ
shm
ӓ
—
ayb, gunoh: hech el
ӓ
shmasi yoq.

---

80 
el
ӓ
shtirmaq—
ayblamoq: elashtirmanglar gosh azraq idi.
elli I—
enli, enlik.
elli II —
raqam, ellik.
elti—
to‘y-marakadan qolmaydigan xotin.
en
ӓ
—buvi: biz
ӓ
r 
ӓ
k
ӓ
mizi apasini en
ӓ
dimiz. 
epli
—epchil, chaqqon, mohir, ishning ko‘zini biladigan: epli kelin käräkmä, 
sepli kelin käräkmä.
ertäng
—ertaga; ertängina—ertasiga.
ergan
ӓ
k
—
to‘siq, g‘ov. 
esär—
tentak, telba, merov.
esirmaq—
1.kekkaymoq: indamay o‘tir, esiravurma. 2.mast bo‘lmoq.
esh
ӓ
xari
—qovog‘ari.
g 
ga // gä // gäydä
– ba’zan, goh, gohida. 
gäzzik—
navbat, gal: hali seni gäzziking kemädi.
gächchi—
echki.
gäshir—
sabzi: palvg‘a gashir saldingma, ozi. 
gittäy—
jindek, ozgina, qittak.
gonänmaq—
yolchimoq: jay salib gonändi.
güdük—
anqov, telba, tentak, merov. 
güldürmama—
momaqaldiroq.
gumlämäk—
yashirmoq, yo‘qotib yubormoq.
guppi
—jun yoki paxta solib tikilgan qishki issiq ustki kiyim (фуфайка). 
gürüng—
1. gap, suhbat; 2. ziyofat, gäshtäk.
h 
hädävur
—1. birmuncha, bir qadar, ancha, uncha-muncha: hädävur baliq 
ushab kepdi; 2. bir amallab, zo‘r-bazo‘r, amal-taqal qilib.
häkäk—
zag‘izg‘on, hakka.
häbbän—
poliz ekinlari ekilganda urug‘ tashlanadigan yer.

---

81 
häläk bolmaq
—ovora bo‘lmoq, tashvishga solmoq, urintirib qo‘ymoq.
haliqlamaq // halliqlamaq
—hansiramoq. 
hapliqmaq
—dimiqmoq: dim hapliqib ketdim. 
häz—
kayf, huzur, maza, rohat.
haz etmaq
—kayf qilmoq, maza qilmoq.
hav—
undov so‘z: ha:v ichmabsang‘o, al ich.
hava //havva
—ha; havvang—ha, shunday (tasdiq, hurmat).
havandar// hostar
—homiy, homiylik, himoyachi, yordam beruvchi. 
havläki
—hovliqma, shoshqaloq. 
hoppiqmaq
—dimiqmoq, havo yetishmay bo‘g‘ilmoq. 
I 
ibinli-chibinli
—bola-chaqali, nevara-chevarali.
ilik
—qulflik, berk: uyi ilik 
ӓ
kän, ko‘ralmadik.
ilgishtirik
—do‘lana: yapdi boyinda ilgishtirik bar äkän.
ilmäk—
qulflamoq: uyingi ilib kelag‘ay. 
iltäshmäk
—yetishmoq: samalyotg‘a zo‘rdan iltashib qaldim. 
izg‘ar
—nam, zah, ho‘l. 
ich qismaq
—ziq bolmoq, zerikmoq, ichikmoq: ichingiz qismadima?
ichkär
—ichkari: qiz ichkarda, hali chiqmadi.
ichäk
—tom, tom usti: äkäm ichakda oxshidi.
ishqirmaq—
xushtak chalmoq: tishing barda bir ishqir.
ї 
їgirt—
tovuqning chala tashlangan tuxumi.