Alimova gulhayoning "eksperimental psixologiya" fanidan tayyorlagan mustaqil ishi mavzu: biografik metod asosida shaxs xarakteristikasini tuzish

NIZOMIY NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
“AMALIY PSIXOLOGIYA” YO’NALISHI 101-GURUH TALABASI
ALIMOVA GULHAYONING “EKSPERIMENTAL PSIXOLOGIYA” FANIDAN TAYYORLAGAN

MUSTAQIL ISHI

MAVZU: BIOGRAFIK METOD ASOSIDA SHAXS XARAKTERISTIKASINI TUZISH

Mavzu:Biografik metod asosida shaxs xarakteristikasini tuzish

Reja:
1.Biografik anketaning shakllantirilishi.
2 Tadqiqotni tashkil etish. Tekshiriluvchiga Yuriknoma.
3 Bayonnomani tuzish.
4.Shaxs shakllanishi xronologik jadvali. Kontent-taxlil metodi.
Tayanch tushunchalar:Biografik metod, Biografik tahlil usuli manbalari, kauzometriya, Zamonaviy biografik metodlar, kuzatuv bayonnomalari, axborot to'plash, xatlar
Biografik metod (Yunon tilida bios – hayot, graho – yozayapman) – - biografik (kishini uning tarjimai holi bilan bogʼlik boʼlgan xujjatlar orqali oʼrganish) usul; - intervYu (muammoga oid boʼlgan shaxs
hayot yoʼlini tadqiq etish, tashxislash, korrektsiyalash, rejalashtirish uslubi. Biografik usul XX asrning birinchi choragida tatbiq etila boshlandi. Birlamchi biografik usullardan yordamida siyosatchilar, tarixiy shaxslar oʼtmishdagi siyosiy hayotni retrospektiv tahlil etish maqsadida foydalanilgan.
Keyinchalik bunga muhim va kelajakda boʼlishi mumkin boʼlgan hodisalarni (boʼlajak avtobiografiya, boshqariladigan fantaziya, hayotni rejalashtirish, kauzometriya)ni, shuningdek, shaxsning muloqot doirasini (qoʼshimcha biografiya, subʼektning munosabatlar doirasini) qoʼshishdi. Zamonaviy biografik metodlar siyosatchi shaxsini tarixiy, ijtimoiy va individual borliq doirasida oʼrganishga asoslangan boʼlib, shaxs rivojining stsenariysi va hayotiy dasturlari, uning kasbiy, oilaviy, maʼnaviy, tabiiy va
ijtimoiy makonda «makon-vaqt» doirasida tahlil etadi. Biografik metodlarni qoʼllashda soʼrovnoma, intervYu, test, yaqinlarining koʼrsatmalari, zamondoshlarining xotiralari, faoliyat mahsulini
oʼrganish(xatlari va kundaliklarini, maʼruzalari nutqlarining kontent-tahlili va b.)dan manba va vosita sifatida foydalaniladi.
Ushbu metod inson hayot tarixini oʼrganish va baholash usullari, bu hayotni o'tkazganlar nuqtai nazaridan aytilgan yoki xabar qilingan hayotning guvohliklari. Axborot to'plash, xatlar, intervYular,
kundaliklar, kuzatuv bayonnomalari va uni tahlil qilish usullaridan iborat.
Biografik metodning mohiyati ma'lum bir shaxs qanday mexanizmlar va hodisalar tug'ilishi va kelajakda o'z taqdirini qanday shakllantirish natijasida, savolning javobida yotadi.
Biografik metod ilk marotaba Chikago sotsiologik maktabi namoyondalari tomonidan qo’llanilgan.
Biografik metod sinaluvchi ichki ruxiy dunyosini tushunish turli xayotiy vaziyatlardagi xulqiy
koʼrinishlarni shakllantirish imkonini beradi.
Biografik tahlilning o'ziga xosligi uning shaxs, guruh (masalan, oila), tashkilot hayoti aspektlarini
sub'ektiv talqin qilishga qaratilganligi hisoblanadi.
Voqea-hodisalarni og'zaki yoki hujjatli tasvirlashda rivoyat qiluvchining o'zi nuqtai nazaridan hayotiy
voqea sub'ekti ushbu voqealarni boshdan kechirishi, izohlashi va belgilashi shaklida bo'ladi.
Biografik tahlil usuli manbalari
• Subʼekt
• Sinaluvchini biladigan odamlar
• Sinaluvchi haqida biografik va adabiy manbalar
• Kasbiy faoliyat bo'yicha ma'lumotlar va ma'lumotlarni manzilga Yuborish
• Sinaluvchi yashash muhiti
• Shaxsiy buYumlar
• rasmiy hujjatlar
• Faoliyatning amaliy natijalari
Ushbu metod:
1. Psixobiografiya (biografik ma'lumotlar asosida).
2. Kauzometriya inson hayoti va uning psixologik vaqtini tasvirini o'rganishga mo'ljallangan. U
intervYu sifatida o'tkaziladi, shu bilan uning yordamida nafaqat o'tgan voqealarni, balki kelajakdagi
voqealarni, ya'ni sabab-ta'sir munosabatlari orqali Yuzaga kelishi yoki Yuzaga kelishi mumkin bo'lgan
voqealarni tasvirlash mumkin.
Kauzometriya har doim 6 komponentdan iborat:
1. xulosa ma'lumotlarini yig'ish,
2. eng muhim voqealarni ajratib ko'rsatish,
3. ushbu voqealarni sanash,
4. ushbu voqealardagi munosabatlarni tahlil qilish,
5. maqsadli tahlil
6. har bir hodisaning m`a'lum sohalarga aloqadorligi.
Boshqa barcha biografik tahlil usullaridan farqli o'laroq, kauzogramma natijalari tanlangan
hodisalarning holatini, vaqtdagi o'rnini ko'rsatib, grafik ko'rinishda namoyish etiladi. Kassometriya
hayot yo'lidagi turli xil og'ishlarni, shuningdek, uning rejalari ko'lamini va ularning haqiqiy
mujassamlashuvlarining rasmini mukammal darajada namoyish etadi .
Biografik anketada insonning hayot yo'li ko'rsatkichlarini aks ettiruvchi biografik anketalar guruhining
usullari ko'rsatilgan va quyidagi bandlardan iborat:
Biografik usul asosida shaxsiyat xususiyatlarini kompilyatsiya qilish, quyidagi bo'limlarni o'z ichiga
oladi:
1. Hayotiy yo'l haqidagi ma'lumotlar.
2. Ijtimoiylashuv bosqichlari (bolalar bog'chasi, bolalar bog'chasi, maktab, universitet va boshqalar).
3. Rivojlanish muhiti (yashash joyi, ta'lim muassasalari va boshqalar).
4. Hayotning turli davrlaridagi qiziqishlar va sevimli mashg'ulotlar.
5. Sog'liqni saqlash holati (shu jumladan, o'tgan kasalliklar).
Foydalaniladigan jihozlar: Rasmiylashtirilgan biografik anketa.
Ish tartibi. Mavzuga biografik anketa taklif etiladi va quyidagi ko'rsatmalar beriladi : «Men sizning
hayotingiz haqidagi voqeani iloji boricha batafsilroq aytib berishingizni so'rayman: siz qaysi oilada
tug'ilgansiz, bolaligingiz qanday o'tgan, oilangiz qanday yashagan, uning a'zolari bir -biri bilan qanday
munosabatda bo'lgan, eng qadimgi xotiralaringiz qanday? Maktabda bo'lgan vaqtingiz haqida gapirish
tavsiya etiladi: u erda nima yoqdi va nimasi yoqmadi. Ayni paytda ota-onangiz bilan munosabatlaringiz
qanday rivojlandi? Do'stlaringiz kim edi? Sizni nima qiziqtirdi va kelajakdagi hayotingiz haqida nima
deb o'ylaysiz? Bundan tashqari, siz qanday qilib katta yoshda bo'lganingiz, qanday qilib kasbni
tanlaganingiz, bo'sh vaqtingizni qanday o'tkazganingiz haqida suhbatlashishingizni istardik. Sizga eng
qiziqarli va muhim tuYulgan narsalar haqida aytib bering. Sizning hayot rejalaringiz qanday? "
Natijalarni qayta ishlash shaxsiy rivojlanishning xronologik jadvalini tuzishni o'z ichiga oladi, bu erda
xronologik tartibda ushbu sanalar bilan bog'liq voqealar va ularga hamroh bo'lgan tajribalar mavzu
tomonidan aytib o'tilgan sanani belgilashning barcha savollaridan tashqari yoziladi.
Keyin javoblar tarkibni tahlil qilish usuli bilan qayta ishlanadi. Natijalarning talqini quyidagilarni tahlil
qilishni o'z ichiga oladi:
Har bir savolni diqqat bilan o'qing va javoblarni yozing, agar savolda tayyor javoblar bo'lsa, sizning
fikringizni to'liq va aniq aks ettiradigan savolni tanlang. Agar taklif qilingan variantlardan hech biri
sizga mos kelmasa, javobingizni yozing.
Kontent analiz metodi
Materiallarni ma’naviy jihatdan ham sifat, ham miqdoriy analiz qilinish usuli psixologiyada kontentanaliz deb ataladi. Kontent-analizning ilmiy mohiyati shuki, uning yordamida biror matnda ma’lum
fikr, g‘oya yoki tushunchalarning necha marta qaytarilishi qayd etiladi, ya’ni ma’lum mazmun
miqdor ko‘rinishiga keltiriladi. Bu metodning asoschilari amerikalik sotsiologlar X.Lassuell va
B.Berelsonlar bo‘lib, ular bu usulni birinchi marta ikkinchi jahon urushi yillarida bir siyosiy
gazetaning mazmuni, uning g‘oyaviy yo‘nalishini aniqlash maqsadida qo‘llagan edilar. Ular
«Haqiqiy amerikalik» nomli gazetaning kundalik chiqishlarini kontent-analiz qilib, ularni fashistik
yo‘nalishidagi gazeta ekanligini isbot qilishgan va uning chiqishini ta’qiqlashga erishgan edilar.
Kontent-analizni qo‘llashda tadqiqotchi oldida turgan asosiy muammo bu tekshiruv birliklari
— kategoriyalarni aniqlashdir. CHunki bunday birliklar tadqiqotning maqsadi va tadqiqotchining
e’tiqodi va dunyoqarashiga ko‘ra har xil bo‘lishi mumkin. Masalan, kontent-analizning asoschilari
X.Lassuell va B.Berelsonlar bunday birlik — ramziy birlik yoki simvollar bo‘lishi mumkin, deb
hisoblashgan bo‘lsalar, boshqa amerikalik tadqiqotchi L. Lovental bunday birlik yaxlit mavzu
bo‘lishi kerak deb hisoblaydi. Aslida, bunday birliklar kontent-analizda ilmiy taxmin va
tadqiqotchining metodologik asoslari bilan belgilanishi kerak. SHuning uchun ham ko‘pgina
tadqiqotchilarni umumlashtirib, analiz uchun birliklar quyidagilar bo‘lishi mumkin deb hisoblaymiz:
a) alohida iboralar yoki so‘zlarda bildirilgan tushunchalar (masalan, demokratiya, faollik
tashabbus, hamkorlik va hokazo);
b) yaxlit abzatslar, matnlar, maqolalar va shunga o‘xshashlarda ko‘tarilgan mavzular
(masalan, millatlararo munosabatlar mavzusi, insonlardagi milliy qadriyatlar mavzusi va hokazo);
v) tarixiy allomalar, siyosatshunoslar, taniqli shaxslarning nomlari;
g) ijtimoiy hodisa, rasmiy hujjat, biror aniq fakt, asar (masalan, oilaviy mojarolar,
O‘zbekiston Konstitutsiyasi muhokamasi, yangi yozilgan asarga o‘quvchilarning munosabati va
shunga o‘xshash).
Yaxshi o‘tkazilgan kontent-analiz aslida ijtimoiy psixologik tadqiqotlarda juda katta
ahamiyatga ega. Kontent-analiz tadqiqotchidan kattagina uquvni talab qiladi, chunki bir tomondan, u
yoki bu matnni tushunish mahorati bo‘lishi kerak, ikkinchi tomondan, tadqiqot so‘ngida qo‘lga
kiritilgan miqdoriy birliklarni yana qayta sifat formasiga keltirish lozim, ya’ni tushuntirib berish
kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Ye.G’oziyev. “Psixologiya muommolari”. –T., “O’qituvchi”. 1996.
2. Ye. G’oziyev, X.Ibragimov. “Psixologiya metodologiyasi”.2000.
3. M.G.Davletshin, S.M.To’ychiyeva. “Umumiy psixologiya”. –T. 2002.
4. M.G.Davletshin. “Ta’limning psixologik asoslari”. –T. 1990.
5. A.V.Petrovskiy taxririda. “Yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiya”. Moskva 1979.