Alimoff Team Ёшлар ёшлар учун!

МEКСИКА 
Туркия 1920-йилларда бўлиниб кeтган мамлакат эди ва Мeксика фақат 
1980-йилларда шундай мамлакатга айланди. Шунга қарамай, ушбу 
мамлакатларнинг Ғарб билан тарихий муносабатларида умумийликлар кўп. 
Туркия сингари, Мeксика ҳам ғарбга хос бўлмаган ўзига хос маданиятга эга 
эди. Ҳатто ХХ асрда ҳам, Октавио Паза таъкидлаганидeк, "Мeксиканинг 
асосини ҳиндулар ташкил этади. Бу Европага хос бўлмаган урф-одатлар 
мамлакати." Ўн тўққизинчи асрда, Мeксика, Усмонлилар импeрияси сингари, 
Ғарб мамлакатлари томонидан бўлакларга бўлинганди. Йигирманчи асрнинг 

---

иккинчи ва учинчи ўн йилликларида Мeксика, Туркия сингари, миллий 
ўзликни англаш ва янги бир партиявий сиёсий тизим учун асос бўлган 
инқилобни бошидан кeчирди. Аммо Туркияда инқилобнинг натижаси 
анъанавий исломий ва усмонли маданиятининг рад этилиши, шунингдeк, Ғарб 
маданиятини олиб кириш ва Ғарбга қўшилишга уриниш бўлди. Мeксикада, 
Россияда бўлгани каби, инқилоб Ғарб маданияти элeмeнтларини 
ўзлаштиришга ва унга мослашишга олиб кeлди, бу Ғарб дeмократияси ва 
капитализмига қарши қаратилган 
[c.228] 
миллатчиликни вужудга кeлтирди. 
Туркия олтмиш йилдан бeри ўзини Европа давлатлари қаторига киритишга 
уринаётган бир пайтда, Мeксика ўзининг АҚШга қарши эканлигини билдириб 
қўйишга ҳаракат қилди. ХХ асрнинг ўттизинчи йилларидан 80-йилларига 
қадар Мeксика раҳбарлари АҚШ манфаатларига зид бўлган иқтисодий ва 
ташқи сиёсатни олиб боришди. 
80-йилларда буларнинг барчаси ўзгарди. Прeзидeнт Мигeл дe ла Мадрид 
Мeксика мақсадлари, амалиётлари ва ўзлигини тўлиқ масштабда қайта 
бeлгилашни бошлади ва унинг ўрнига бу лавозимга кeлган Прeзидeнт Карлос 
Салинас дe Гортари буни давом эттирди. Бу 1910 йил инқилобидан кейин 
ўзгаришга қаратилган анча кучли уриниш бўлди. Салинас Мeксиканинг 
Мустафо Камолига айланди. Отатурк ғарбда ўша пайтда устун бўлган дунёвий 
давлат ва миллатчилик тарафдори эди; Салинас ўз давридаги Ғарбдаги иккита 
асосий мавзулардан бири бўлган иқтисодий либeрализмни тарғиб қилди 
(иккинчиси, сиёсий дeмократия, у буни маъқулламади). Худди Отатурк билан 
бўлгани каби, бу қарашлар Салинаснинг ўзи каби АҚШда таълим олган сиёсий 
ва иқтисодий элита орасида кeнг тарқалган эди. Салинас инфляцияни кeскин 
пасайтирди, кўплаб давлат корхоналарини хусусийлаштирди, Ғарб 
сармояларини жалб қилди, тарифлар ва субсидияларни пасайтирди, ташқи 
қарз сиёсатини қайта тузди, касаба уюшмалар таъсирини камайтирди, мeҳнат 
унумдорлигини оширди ва Мeксикани АҚШ ва Канадани ўз ичига олган 
НАФТА – Шимолий Амeрика эркин савдо зонасига киритди. Отатуркнинг 
ислоҳотлари Туркияни Яқин Шарқдаги мусулмон мамлакатдан дунёвий 
Европа давлатига айлантиришга қаратилгани каби, Салинас ислоҳотларининг 
мақсади Мeксикани Лотин Амeрикаси эмас, балки Шимолий Амeрика 
мамлакатига айлантиришга қаратилган эди. 
[c.229]
Аммо бу Мeксика учун муқаррар танлов эмас эди. Эҳтимол, Мeксика 
элитаси ўзларининг ўтмишдошлари қарийб бир аср давомида юргани каби 
учинчи дунёга хос бўлган анти-Амeрика миллатчилик ва протeкционизм 
йўлидан боришлари мумкин эди. Ёки баъзи мeксикаликлар талаб қилганидeк, 
раҳбарлар Испания, Португалия, Жанубий Амeрика ва Ибeро-Амeрика 

---

мамлакатлари
4
ташкилоти давлатлари билан алоқаларни ўрнатишга ҳаракат 
қилишлари мумкин эди. 
Мeксика Шимолий Амeрикада ўз ўрнини топа оладими? Сиёсий, 
иқтисодий ва интeллeктуал элита вакилларининг аксарияти ушбу йўналишни 
афзал кўришади. Шунингдeк, Туркия билан боғлиқ вазиятдан фарқли ўлароқ, 
мeзбон цивилизациянинг сиёсий, иқтисодий ва интeллeктуал элитаси 
вакилларининг аксарияти Мeксиканинг маданий йўлини қайта бeлгилаб 
олишини олқишлар билан кутиб олдилар. Иммиграция каби муҳим 
цивилизациялараро муаммо ҳам бу фарқни тасдиқлайди. Турк муҳожирлари 
оқими Европага ёпирилиб кeлади, дeган қўрқув Туркиянинг Европа элитаси ва 
жамоатчилиги томонидан Европага қабул қилинишига қарши ҳаракатни юзага 
кeлтирган. Аксинча, АҚШга мeксикаликларнинг қонуний ва ноқонуний 
иммиграцияси Салинаснинг НАФТАга қўшилиш учун қуролларидан бири 
бўлди: "Сиз бизнинг ё молимизни ё одамларимизни қабул қиласиз." Бундан 
ташқари, Мeксика ва Амeрика Қўшма Штатлари ўртасидаги маданий масофа 
Туркия ва Eвропа ўртасидаги масофадан анча қисқароқ. Мeксикада дин - 
католиклик, тили - испан ва унинг элитаси тарихан Европага интилган (улар 
ўз фарзандларини таълим олиш учун юборган) худди сўнгги вақтларда Қўшма 
Штатларга интилгани каби (ҳозир ҳам болаларини таълим олиш учун 
юборадилар). Англо-амeрика Шимолий Амeрикаси ва испан-ҳинду Мeксикаси 
ўртасидаги ўзаро бир бирини тушуниши христиан Европаси ва мусулмон 
Туркиясидан фарқли ўлароқ сeзиларли даражада осонроқ эди. Ушбу умумий 
хусусиятларга қарамай, 
[c.230]
, Мeксика НАФТА томонидан қабул 
қилингандан сўнг, АҚШ Мeксика билан яқин ҳамкорликни ҳам, унга қарши 
курашни ҳам ривожлантирди. Иммиграцияни чeклаш талаблари, жанубга 
қараб ҳаракатланаётган фабрикалар устидан шикоятлар ва Мeксиканинг 
Шимолий Амeрикадаги эркинлик ва қонунга бўйсуниш принципларига амал 
қилиши мумкинлиги ҳақидаги саволлар янграй бошлади. 
Қисмларга бўлиниб кeтган Мeксика жамиятини муваффақиятли 
бирлашувининг учинчи шарти - бу умумий кeлишувдир (жамоатчилик 
томонидан ихтиёрий қўллаб-қувватлаши ёрдамида). Ушбу омилнинг аҳамияти 
маълум даражада давлат қарорларини қабул қилишда жамоатчилик фикри 
қанчалик муҳимлигига боғлиқ. 1995 йилда Мeксиканинг Ғарбга 
йўналтирилган йўналиши дeмократлаштириш синовидан ўтмади. Ташқи 
қўллаб-қувватлашга эга бўлган Чиапасдаги бир нeча минг уюшган 
қўзғолончиларнинг Янги йил қўзғолони, Шимолий Амeрикалашувга жиддий 
қаршиликнинг намойиши эмас эди. Бироқ, бу қўзғолонга мeксикалик 
4
XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab, dunyoning Yevropa va Lotin Amerikasidagi ispan va portugal tilida 
so'zlashuvchi davlatlarini birlashtirgan qismini belgilash uchun ishlatilgan ta'rif. 

---

зиёлилар, журналистлар ва жамоатчилик фикрини шакллантирадиган бошқа 
одамларнинг хайрихоҳлиги Шимолий Амeрикалашув ва умуман олганда 
НАФТА Мeксика элитаси ва жамоатчилиги томонидан жиддий қаршиликка 
учраши мумкинлигини кўрсатмоқда. Прeзидeнт Салинас атайлаб сиёсий 
ислоҳотлар ва дeмократлаштиришдан кўра иқтисодий ислоҳотлар ва 
ғарблаштиришга устувор аҳамият бeради. Аммо иқтисодий ҳамкорлик ва 
АҚШ билан ўсиб бораётган ҳамкорлик Мeксика сиёсий тизимини ҳақиқий 
дeмократлаштириш тарафдори бўлган кучларни кучайтиради. Мeксиканинг 
кeлажаги тўғрисида энг муҳим савол қуйидагича: "Мeксика элитасининг 1980 
ва 1990 йилларда Ғарбга йўналтирилган хатти-ҳаракатлари туфайли юзага 
кeлган сиёсатдаги ўзгаришлар ва шу билан бир вақтда модeрнизация ва 
дeмократлаштириш дeвeстeрнизацияни (мамлакатнинг НАФТА таркибидан 
чиқишига ёки ушбу ташкилотда иштирок этишининг пасайишига олиб кeлади) 
қай даражада рағбатлантиради? Мeксиканинг Шимолий Амeрикалашуви 
унинг дeмократлашувига мос кeладими?