Alijonova Durdona Farhodjon qizi

Alijonova Durdona Farhodjon qizi

Namangan davlat universiteti 5A-120102 lingvistika(o`zbek tili) yo`nalishi 2-kurs magistranti

O`zbek tili marketing terminlarining semantik-struktur tahlili

Marketing juda xilma-xil sohalardan biridir. Uning negizida marketing - bu loyihani yoki xizmatni sotib olish yoki sotish bilan bog'liq kompaniyaning har qanday faoliyati. Marketing mutaxassislari katta yoki kompaniyalarda ichki marketing bo'yicha mutaxassislar sifatida ishlaydilar yoki butun mamlakat bo'ylab minglab marketing kompaniyalari uchun ishlashlari mumkin. Maqsad - shiorlarni, brend imidjini targ'ib qiluvchi mashhur dizaynlarni, mashhur tanlovlarni, ijtimoiy dasturlarni qiziqarli video va fotosuratlarni ishlatish va ommaviy axborot vositalarining ta'sirini qo'llash orqali maqsadli auditoriya e'tiborini jalb qilish muhim. Marketing lug'at barcha marketing mutaxassislari uchun zarurdir, chunki muvaffaqiyatli bo'lishni tushunishingiz kerak bo'lgan ko'plab marketing ta'riflari mavjud. Bundan tashqari, ko'pgina atamalar o'zgarishlarga ega va yangi so'zlar kundalik ravishda qo'shiladi, Marketing lug'ati marketing ma'lumoti bo'lib, chuqur ta'riflar, tushuntirishlardan iborat. ¹

O`zbektilshunosligida sohalar terminologiyasini tartibga keltirish, ya`ni unifikatsiya qilish kunning dolzarb masalaridan biridir. Chunki sohalar terminologiyasining adabiy orfografik, lug`aviy-uslubiy me`yor talablariga mos tarzda bayon qilish lozim. Terminlarga munosabatda terminologik tizimni yangilash, o`zgartirish va takomillashtirishda tilning rivojlanish qonuniyatlariga, uning lug`aviy tizimini me`yorlashning o`ziga xos ob`ektiv talablariga, ilmiy o`lchov va tamoyillariga rioya etgan holda ish tutish muhim hisoblanadi. Filologiya fanlari doktori G`. Abdurahmonov fikricha: “Atamalarning aniqligi va qat`iylashishi shu millatning fani, maorifi, madaniyati darajasini ko`rsatadi. Atamalarning rivojlanishi, tartibga solinishi fanning turli sohalarida turlicha bo`lib, ma`lum fanning taraqqiyotiga bog`liq.” Sohaviy terminologiyaning rivojlanishi yangi fanning va yoki fan tarmog`ining poydevorini yaratadi. Natijada, soha vakillariga qulayliklar yaratiladi. Sohaviy terminlarning takomili haqida H. Jamolxonov: “Terminlar fan-texnika, adabiyot, san`at va boshqa sohalarga oid ixtisoslashgan, qo`llanishi muayyan soha bilan chegaralangan tushunchalarni ifodalovchi nominative birliklardir.”

Marketing sohasi hozirda rivojlanib borayotgan istiqbolli sohalardan biridir. Marketing - inglizcha market(bozor) so`zidan kelib chiqqan “marketing kalka” so`zidir. Uning so`zma-so`z tarjimasi “bozorni tuzish” yoki “bozorni tashkil qilish” ma`nolarini bildiradi. <sup>i</sup> “Marketing” – so`zi keng tarqalgan bo`lsa-da, asosan, quyidagi uch jihatda namoyon bo`ladi: reklama, sotishni rag`batlantirish va xaridorga ta`sir ko`rsatishdir.<sup>ii</sup> O`zbek tilida marketing terminlarining tuzilishiga ko`ra sodda, qo`shma va so`z birikmali shakllari mavjud. Marketing terminlarining qariyb 50 foizi sodda terminlardan iborat. Ularning ayrimlari bilan tanishamiz:

1. 
   Bozor – iste`molchilarning bir guruhi va bir funksiyani bajarish uchun mo`ljallangan texnologiyalar majmuasining qamrab olinishi.
   
2. 
   Bonus – sotuvchi o`z mahsulotining narxini xaridor bilan kelishgan holda pasaytirishi(arzonlashtirishi).
   
3. 
   Bum – narxlar va ishchanlik faolligining tez va barqaror ko`tarilib borishi.
   
4. 
   Baho – tovar qiymatining puldagi ifodasi.
   

Yuqoridagilardan shuni ko`rish muminki, marketing terminlari o`zlashma so`zlardan iborat.

Dagmar (ingl. dagmar) – marketingda va reklamani rejalashtirishda amaliyotda foydalaniladigan, olingan natijalarni o`lchash uchun reklama maqsadlarini belgilash.

Shuningdek, demping, defitsit, diler, diling, ditribyutor, duopoliya kabi so`zlarda ham ana shu holatni ko`rishimiz mumkin.

Qo`shma so`z shaklidagi marketing terminlari esa asosan inglizcha so`zlardan iborat; imijmeyker, micromarketing, oligopsoniya, psixografika kabilar.

O`z qatlamga oid terminlar O`zlashma qatlamga oid terminlar Bozor Bonus Baho Brutto Ko`rgazma Bum Narx dagmar Mahsulot demarketing Talab Demping O`rov Defitsit

Ushbu terminlar tarkibida o`zbekcha muqobili mavjud bo`lmagan terminlar ham mavjud bo`lib, ular baynalmilal leksika hisoblanadi. A. Hojiyevning “Tilshunoslik terminlarining izohli lug`ati”: “Baynalmilal leksikaⁱⁱⁱ - qardosh bo`lmagan tillarda bir xil ma`noda, shuningdek, aynan bir fonetik tarkibda yoki qisman o`zgarish bilan qo`llanadigan, ana shu tillar uchun umumiy bo`lgan so`zlar. Bunday so`zlar, asosan, fan-texnika, iqtisodiyot va boshqa sohalarga mansub terminlar.

So`z birikmasi shaklidagi marketing terminlari asosan, leksik kalka asosida hosil qilingan bo`lib, o`zbekcha-inglizcha yoki inglizcha-o`zbekcha va o`zbekcha-o`zbekcha tuzilishda. “Leksik kalka^iv - o`zga til lug`aviy birligidan qismma-qism nusxa olish yo`li bilan hosil qilingan so`z.

Ular quyidagilar:

Brend indentligi	Brend identity
Brend menejeri	Brand manager
Elektron marketing	Electronic marketing
Firma stili	House style
Konversion marketing	Conversion marketing
Pablisiti vositalari	Publicity tools
Marketing tahlil	Marketing analysis
Mahsulot nufuzi	Product image

Quyidagi terminlar esa uch tarkibli: alohida shaxslar marketing(celebrity marketing), bozorda brend ulushi(brand-share), bozorni segmentlash strategiyasi, chakana savdo strategiyasi, differensial narx tayinlash(differential pricing), internet kimoshdi savdosi kabilar. Ushbu birliklar leksik kalka asosida o`zbekchalashtirilgan. Demak, marketing terminlarining bugungi kundagi tadqiqi, asosan, terminlarni g`alizlikka yo`l qo`ymagan holda til imkoniyatlaridan kelib chiqib o`zbekchalashtirish muhim hisoblanadi. Marketing terminlari eng o`zgaruvchan leksika hisoblanib, uni chuqur o`rganish va sohaga oid tushunchalarni jamlash va lug`at shakllantirish bugungi bozor iqtisodiyotida muhim masalalardan hisoblanadi.

1^

i^ Mo`minov N., Azimova F., Shmigun O. Marketing asoslari. _ Toshkent: “Sharq” nashr. 2007. –B. 5.

ii^ Ergashxodjayeva Sh. Dj. Strategik marketing. _ Toshkent:”O`zbekiston faylasuflari milliy jamiyati”. 2014. –B. 5.

iii^ Хожиев А. Тилшуноослик тэрминларининг изохли лугати. Т. 2002. 20-б.

iv^ Ўша китоб.