Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

ички эҳтиѐжлар
шаклида амалга оширилади. 
Бу мамлакатларнинг баъзиларида демократиялаш диктатура 
режимларини либераллаштириш (юқорининг ташаббуси билан 
матбуот ва ахборот устидан ўрнатилган цензурани юмшатиш, 
ноҳукумат ва фуқаролик жамияти ташкилотларига фаолият 
кўрсатишлари учун имкон яратиш, сиѐсий маҳбуслар ва сиѐсий 
муҳожирларни афв этиш, миллий даромад тақсимоти жараѐни 
шаффофлигини таъминлаш, сиѐсий мухолифат фаолиятига йўл 
бериш ва шу кабилар) тарзида амалга оширилади. 
Бошқа 
мамлакатларда 
бу 
жараѐн 
демократик 
институтлаштириш ва унинг стандартларига риоя қилиш 
(ҳокимиятга келишни истаѐтган мухолифларга сиѐсий кураш учун 
шароит яратиш, ҳокимиятнинг тақсимланишини таъминлаш, қонун 
устуворлиги, эркин сайловлар ва ҳ.к.) йўсинида амалга оширилади. 

---

424 
Трансмиллий демократиялаш тўлқини асосан йиллар мобайнида 
либераллаштириш жараѐни амалга оширилаѐтган, жамоатчилик 
фикри, 
мамлакат 
аҳолисининг 
кўпчилиги 
демократик 
институтлаштиришга тайѐр бўлган мамлакатларни қамраб олади. 
Бошқача қилиб айтганда, бу жараѐн легал, легитим ҳокимият билан 
мухолифат ўртасидаги муносабатлар, сайловда ғолиб чиққан ва 
мағлуб бўлганларнинг ҳуқуқлари бирдай ҳимоя этилиши ва ҳоказо 
масалалар жамоатчиликнинг асосий талабига айланган вақтда ва 
жойда содир бўлади. 
Жаҳон сиѐсатшунослари ҳозирги вақтда жаҳонда бораѐтган 
демократиялаш жараѐни объектив равишда қонуний ва глобал 
характерга эга, у ҳозирги жаҳон сиѐсати, халқаро муносабатлар 
системасининг етакчи тенденциясига айланди деган масалада 
ҳамфикрдир. 
Ҳозирги вақтда жаҳонда демократиялаш тўлқини бунчалик кенг 
қулоч ѐйишига ва кенг жамоатчиликка мақбул бўлишига таъсир 
кўрсатувчи 
ташқи омиллар
сирасига қуйидагилар киритилади: 
- 
демократик асослар ва демократик қадриятларнинг 
кишиларнинг орзу-истакларига мувофиқ бўлиши, инсонларнинг 
биргаликда маданий яшашини таъминлаши, фуқаролар ва давлат 
ўртасидаги муносабатларни бошқаришнинг энг оқилона нормасига 
айланиши масаласини бутун жаҳонда кенг тарғиб қилиш; 
- кейинги йилларда демократик қадриятлар тимсоли бўлган 
давлатларнинг бошқача тузум ва режимдаги давлатларга нисбатан 
иқтисодий, сиѐсий, гуманитар, ижтимоий ва маданий соҳалар 
тараққиѐтида катта муваффақиятларга эришиши ва бу фактни 
жаҳон жамоатчилиги орасида кенг тарғиб қилиш; 
- демократия тимсоли бўлган институтлар, ҳукуматлараро ва 
ноҳукумат ташкилотлари, оммавий ахборот воситаларининг 
демократик ривожланишни рағбатлантириш соҳасида кенг фаолият 
олиб бориши; 
- авторитар ва нодемократик режимларнинг ночорлиги ва 
уларга қарши бутун жаҳонда кенг трансмиллий тарғибот олиб 
бориш ва б. 
Бундан ташқари, энг ривожланган давлатларнинг сиѐсий, 
иқтисодий, ижтимоий ва маънавий тараққиѐт моделини “ўзини 
оқлаган модел” сифатида қатор қолоқ мамлакатлар ривожи 
муаммоларини ҳал қилиш воситаси сифатида қўлланиш бутун 
жаҳонда кишиларнинг танлови ва фаолиятига ижобий таъсир 

---

425 
кўрсатди, бу эса тегишли равишда бу мамлакатлар жамоатчилиги 
ва юқори табақаларининг ички муаммоларни ҳал этишга ноқобил 
бўлган ўз ҳукуматлари олдига демократик янгилаш талабларини 
қўйишини рағбатлантирди.
Энг асосийси бўлса, ҳозирги геосиѐсий муносабатлар ва айрим-
айрим мамлакатларнинг жаҳон системасидаги ўрни бевосита 
уларнинг 
ички 
бошқарув 
тамойиллари, 
демократиялашга 
муносабатига боғлиқ ҳолда тайин этилгани учун, ташқи 
омилларнинг бу жараѐнга таъсири алоҳида аҳамиятга эга. Айни шу 
омил янги дунѐ тартиботи шакллантирган халқаро муносабатлар 
системасининг асосий характерли хусусиятини ташкил этади. 
Айни 
глобаллаштириш 
жараѐни давлатлар 
ўртасидаги 
иқтисодий, сиѐсий, ижтимоий, молиявий, ахборот тўсиқларини 
бартараф қилгани, қонунчилик ва давлатлараро муносабатларнинг 
универсал 
системасини 
яратгани 
каби, 
демократия 
ва 
демократиялаш 
соҳасида 
ҳам 
универсал 
қадриятларнинг 
шаклланиши ва қўлланишини тезлаштиради. Сўнгги ўн йил ичида 
жаҳонда демократик давлатларнинг тез кўпайгани, халқаро 
муносабатлар системасида уларнинг доираси кенгайиб, нуфузи 
ортиб бораѐтгани энди тенденция сифатида кўзга ташланмоқда.