Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

Қора денгиз. Геосиѐсий код
– Қора денгиз Евроосиѐнинг 
геосиѐсий марказида жойлашган. Евроосиѐ цивилизацияларининг 
геосиѐсий ва социомаданий чегаралари шу ердан ўтади. 
Минтақанинг энг характерли хусусияти – Ғарб – Шарқ ва Шимол – 
Жануб ўқида геосиѐсий икки қутбли эканидир. Қора ва Азов 
денгизлари халқаро иқтисодий муносабатлар учун ғоят муҳим 
аҳамиятга эга. Қулай нақлиѐт имкониятларига эга бўлган бу 
минтақадаги вазиятга геосиѐсатда энергетика омилининг кучайиши 
таъсир ўтказади. 
Қора ўпқон
– Ҳозирги атлантчиларнинг геосиѐсий 
қарашларида Ҳартланднинг Евроосиѐ макони (Шарқий Европа ва 
Россия) тушунилади. 
Қуролланиш пойгаси
– 50 йиллик қуролланиш пойгаси 
АҚШга 4 триллион долларга тушди. Бу маблағнинг ярми учликни – 
стратегик 
бомбардимончи 
самолѐтлар, 
ерда 
жойлашган 
қитъалараро ракеталар ва атом сув ости кемаларини барпо этишга 
сарфланди. “Трайдент” туридаги бир сув ости кемасининг нархи 
икки миллиард доллардан кўпроқни ташкил этади. Рональд Рейган 
маъмурияти вақтида давлат ички молиявий бозордан олинган 
қарзлар ҳисобига қуролланиш пойгасини шу даражада авж 
олдирдики, совет иқтисодиѐти бунга бардош бера олмади. Ҳозирги 
вақтда АҚШнинг ҳарбий харажатлари ЯИМнинг атиги 3,4 – 4 %ни 
ташкил этади. Бироқ, бу рақам пулга чақиладиган бўлса, у ғоят 
катта маблағни – йилига 350-400 миллиард долларни ташкил этади. 
Американинг ҳарбий харажатлари тўққизта давлатнинг биргаликда 
мудофаага ажратилаѐтган жами бюджетидан кўпроқдир. 
Ғарб
– Шарқнинг тескариси (Ғарб цивилизацияси, атлантизм, 
талассократия) бўлган геосиѐсий тушунча. Ғарб маконига асосан 
демократия ва фуқаролик жамияти тамойилларига амал қиладиган 
юксак даражада ривожланган мамлакатлар киритилади. Одатда, 
Ғарб деганда юксак турмуш даражасига эга бўлган, мамлакат ички 
ҳаѐтида тотувлик ва толерантлик ҳукм сурадиган, кишилар 

---

516 
нифоқсиз яшайдиган мамлакатлар тушунилади. Кўрфаз ва 
Болқондаги урушлар ва бошқа зиддиятлар Ғарбнинг кучли ва ожиз 
томонларини яққол кўрсатди. Ғарб жуда катта техник устунликка 
эга ва бу устунликни ҳарбий воситалар билан йўқотиб бўлмайди. 
Агар халқаро террорчилик Ғарбни стратегик мудофаага ўтишга 
мажбур этса, бу цивилизация интиҳосининг ибтидоси бўлишини 
билдиради.