Algoritmlash

1. Algoritmning so‘zlar yordamida ifodalanishi

qo'Awalakeltirilgan ‘birr qator lmisollar inson og'zaki nutqida

ko llanilndigan so zla iorqa i l ifodalangan edi (masalan,

Al‘chada i o'tish algoritm , g'isht ar sonini hisoblash algoritmi).

goritmn ng bunday tasvirlash usulida ijrochi uchun ko'rsatma

jumlalar orqali ko'rsatma shaklida beriladi. Qo'llanmada, asosan, shu usuldan foydalanamiz.

2. Algoritmning formulalar yordamida ifodalanishi

ko‘Bu usul 'matematika, fizika, kimyo va biologiya kabi fanlarda

plab qo llanilaniladi. Yodingizda bo‘lsa, so'zlar yordamida

ifodalangan g‘ishtlar sonini hisoblash algoritmini formula orqali ifodalagan edik. Formuladagi «+», «—», «x», «:» kabi arifmetik amallarning tartibiga rioya qilgan holda bajarilishi ham algo- ritmga misol boMadi. Awal berilgan ««ax2+ bx+c = 0 (a* 0) ko‘rinishidagi kvadrat tenglamani yechish» algoritmining quyidagi formula orqali ifodasi bilan tanishsiz:

—b ± \jb2 -4ac

' 2a

shaBilasiz, formuladagi amallar ma'lum bir tartib bilan bajarilishi

rt.

13



3. Algoritmning jadval yordamida ifodalanishi

sal Algoritmning bu ko'rinishda berilishi ham sizga tanish. Ma-

noan, matematikada qo'llanibakelinayotgant Bradis jadvali jdeb

vamlangan to‘rt xonali matem ltik jadval, lo areya yutuqlar jad-

vali, r Mendeleyev kimyoviy e ementlar jadvali. Bunday tad-

lla dan foydalanish maMum bir algoritm qo'llashni talab e adi.

arg Biror funksiyaning grafigini chizishruchuni ham funksiyaning

Bu ument qiymatlariga amos qiymatla jadva inibhosili.qilamiz.

ham algoritmning j dval ko‘rinishiga misol o'lad

4. Algoritmning grafik shaklda ifodalanishi

zil Algoritmning bu ko‘rinishda ifodalanishi matematikada chi-

gagan grafik, kerakli uyni oson topish uchun dahalarda o‘rnatil-

n uylarning joylashish sxemasi, avtobuslarning yo'nalish

sxemasi orqali sizga tanish.

Algoritmlash asoslarini o‘rganishning yana bir qutay grafik shakli —blok-sxema usulidir. Blok-sxemalar bir yoki bir nechta buyruq yoki ko'rsatmani aks ettiruvchi maxsus geometrik shakllar

— bloklardan tashkil topadi. Bloklar yo'nalish chiziqlari orqali tutashtiriladi.

_{C J} algorilmning hoshlanishini va tugallanganligini bildiradi

_/ ma'lumotlarni kiritish yoki chiqarishni bildiradi

oddiy harakatni, ya'ni qiymat berish yoki tegishli ko'rsatmalar berishni bildiradi

^hn shart tekshirilishini bildiradi
yordamchi algoritmga murojaatni bildiradi

blok-sxemadagi harakat yo'nalishini biidiradi

^■_• qiymatberish ko'rsatmasi
14




1.5-misol

R radiusli doiraning yuzasini hisoblash algoritmi tuzilsin. o‘ Awallaytib o'tilganidek, algoritmda boshlang'ich qiymatlar

n miga u arning nomlari ishtirok etishi mumkin va bu algoritm-

hing ommaviylik xossasiga aloqadorligini bildiradi. Bu masalada am radiuslar guruhi R nomi bilan berilmoqda va uning joiz

boshlang'ich qiymati ixtiyoriy haqiqiy son bo'lishi mumkin. Eslatib o'tamiz, algoritmda turli nomlar ishtirok etishi va ular boshlang'ich qiymatlar va natijalar nomi bo‘lishi ham mumkin. Masalaning quyida keltirilgan yechimidagi S nomi masalani yechimi bo'ladigan natijalar guruhining nomidir.

Bu masala algoritmini ikki xil usulda: so‘zlar yordamida va grafik shaklda tuzamiz:

1) Boshlanish; <sup>c Boshlanish

2) R ning qiymati</sup> _/ R ning qiymatini /

3) ^aniqlansin; ko'paytirib, ^{kiritish /}

^{R ning R ga} | S:=3. ⁺*R*R ' |

4) 5deb . olinsin;'paytirib, ¹⁴

S ni 3 14 ga ko

_{Sdeb olinsin;} - _S—_{ni qiym}^_______atini________________/___

5) javob sifatida _{/ chiqarish /}

S yozilsin; _X

6) tugallansin. _{( Tamom}

5. Algoritmning dastur shaklida ifodalanishi

Ma'lumki, kompyuter dasturlar asosida ishlaydi va bosh- qariladi. Siz hozirgacha MS Word, MS Paint va MS Excel kabi amaiiy dasturlar bilan ishladingiz. Lekin har bir amaliy dastur ham juda katta va murakkab algoritmning bir ko‘rinishidir. Demak, bu kabi algoritmlar bajarilishi uchun ular algoritm ijrochisiga, ya’ni kompyuterga tushunarli bo‘lishi lozim. _dasOdatda, algoritmning kompyuter tushunadigan tilda yozilishi

tili tur deb ataladi. Kompyuter tushunadigan til esa dasturlash

madeb ataladi. Jahonda hozirgi kunda minglab dasturlash tillari tar vjud va yananrivojlanib bormoqda. Hozirgi kunda keng D qalgan va o'rgal ish uchun qulay bo'lgan BASIC, Pascal, VBA, elphi, C dastur ash tillari o‘rganiladi.

15