Algoritmlash p65. p65

Ko‘rsatm a
Son
S hart
ju ft
m usbat
13
YOLG‘ON
ROST
1  ni ayir
12
ROST
ROST
2  ga  bo‘l
6
ROST
ROST
2  ga  bo‘l
3
YOLG‘ON
ROST
5.5-m ashq
Jadvalni  mustaqil  yakunlab  qo‘ying.
Endi  ko‘rsatmalarni bajarilish  sonini  hisoblash  osonroq b o ‘lib 
qoldi.
5 .4 -   masala
Kamaytiruvchi  uchun  yana bir  algoritmni  yozamiz:
TOKI  musbat  BAJAR 
TOKI juft  BAJAR 
2  ga bo‘l 
TAMOM 
1  ni  ayir 
TAMOM
a)  Bu  algoritmga  mos blok-sxemani  chizing.
b)  Ikkala  algoritmni  13;  1024;  1023  sonlari  uchun  qo‘llang. 
Ikkala holda ham  qadamlar  sonini  hisoblang.
d)  Nima  uchun bu  algoritmlar  cheksiz  vaqt  bajarilmaydi?
5 .5 -   masala
Quyida  ikkita  algoritm  keltirilgan.
Birinchisi:
88

---

TOKI  musbat  BAJAR 
1  ni  ayir
TOKI juft  BAJAR 
2  ga bo‘l 
TAMOM 
TAMOM
Ikkinchisi:
TOKI juft  BAJAR 
1  ni  ayir 
TAMOM
Bu  algoritmlar^ ng  qanday kamchiligi bor?
TOKI  -   BAJAR  tuzilmasiga  ba’zi  sharhlar
2 -   sharh
O ‘z  oldimizga  bunday  maqsad  q o ‘ymagan  bo ‘lsak-da,  faqat 
1000  dan  kichik  sonlar  uchun  emas,  balki  barcha  natural  sonlar 
uchun  q o ‘llash  mumkin  bo ‘lgan  algoritm  tuzdik.  Algoritmning  o ‘zi 
nechta  qadam  kerak bo ‘lsa,  shuncha  bajaradi.  Masalan,  1000000 
soni  uchun  Kamaytiruvchi  29  ta  k o ‘rsatma  bajaradi.  Agar  son 
kattaroq  b o ‘lsa,  uning  algoritmining  bajarilishi  k o ‘proq  qadam 
talab  qilishi  mumkin.  Bu  tuzilmada  biz  endi  TAKRORLANSIN  - 
MARTA  tuzilmasidagi kabi takrorlanishlar soni haqida o ‘ylashimiz 
shart  emas.  Endi  takrorlanishlar  uchun  algoritmning  o ‘zi javob 
beradi!
3 -   sharh
TOKI  —  BAJAR  tuzilmasining  bajarilishi  shart  tekshirishdan 
boshlanadi.  Birinchi savolga javob  YOLG‘O N b o ‘lsa-chi? Bu holda 
algoritm  bajarilishi  darrov  to ‘xtatiladi  va  BAJAR  va  TAM OM 
orasidagi  k o ‘rsatmalar bir marta  ham  bajarilmaydi.  Masalan,  5.4- 
rasmdagi  blok-sxemada  boshlang‘ich  quymat  0  ga  teng  bo ‘lsa,  u 
holda  musbat  sharti  YO LG ‘O N   bo ‘ladi,  shunga  ko ‘ra  algoritm 
bajarilishi  to‘xtatiladi.
4 -   sharh
Agar  shartga  javob  doimo  R O S T   b o ‘lsa-yu,  bir  marta  ham 
YO LG ‘O N   b o ‘lmasa-chi?  U  holda  algoritm  ishi  hech  qachon 
to ‘xtamaydi.  U cheksiz  uzoq  vaqt  davom  etadi.  Masalan,  quyidagi 
algoritmga
89

---

TOKI juft  BAJAR 
2  ga bo‘l 
TAMOM
boshlang‘ich  qiymat  sifatida  0  sonini  kiritamiz.  0  — ju ft  son, 
shuning  uchun  ju ft  sharti  ROST,  0  ni  2  ga  b o ‘lsak,  yana  0 
sonini  hosil  qilamiz.  Ko ‘rsatmalarning  bajarilishi  yana  boshidan 
boshlanadi  va  cheksiz  marta  davom  etadi.  Dasturchilar  bunday 
holatni siklga  tushib  qoldi  deyishadi  (yoki  «cheksiz siklga  tushib 
qoldi»).
Albatta,  siklga  tushib  qolishi  yoqimli  emas.  Dasturchilar  doimo 
bu  holatga  tushib  qolmaslik  choralarini  k o ‘rishlari  shart.  Shunda 
ham  bu  holat  yuz  bergan  bo‘lsa,  u  holda  klaviaturadan  bir  yoki 
bir  nechta  klavishalar juftligi  yordamida  algoritm  ishini  to‘xtatish 
mumkin.
5-sharh
Tajribasiz  dasturchilar,  ichki  k o ‘rsatmalarni  bajarayotgan 
kompyuter doimo  TO K I shartini nazarda  tutib  turadi va  tekshirib 
boradi,  deb  o ‘ylashadi.
L ekin   bunday  em as,  ko m p yu ter  sh a rtn i  barcha  ich ki 
ko ‘rsatmalarni  bajarib  bo ‘lgachgina  tekshiradi.  Buni  quyidagi 
algoritm  misolida  k o ‘rsatamiz:
TOKI juft  BAJAR 
2  ga bo‘l 
2  ga bo‘l 
TAMOM
Bu  algoritmni  24 soniga  qo‘llashni jadval  orqali  k o ‘ramiz: