Alfa, betta va gamma nurlanishlarni o'lchash

Alfa, betta va gamma nurlanishlarni o'lchash

Xoshimjonov Xurshidbek

Umumiy aniqlash usullari: ionli kamera

Umumiy aniqlash usullari: gaz razryadli schetchik

Umumiy aniqlash usullari: boshqa turlari

• Geyger-Myuller schetchigi. Nurlanish oqim zichligini aniqlashda ishlatiladi. Ko‘rsatkichbirlamchi zaryadga bog’liq emas.
• Kimyoviy schetchiklar. Afzalligi, inson toqimalariga yaqin aralashmalar hosil qilish mumkin. Bu effektivlikni ancha oshiradi. Katta doza larni aniqlashda suyuq kimyoviy schetchiklardan foydalaniladi.
• Fotografik detektorlar. Fotomateriallarga asoslangan rentgen plyonkalar. Emuksiya AgCl yoki AgBr dan iborat ionlashtiruvchi zarralar emulsiyada iz qoldiradi va izlar ko’rinadigan holga keltiriladi. Qorayish darajasi do’zaga proportsional bo’ladi.
• Ssintilyatsion schetchiklar.

Dozimetr ishlash prinsipi

• Rentgen, gamma nurlar va boshqa ionlovchi radiatsion nurlar yetarli energiyaga ega bo’lganda muhitdagi atomlar elektronlarini atomdan chiqarishga erishadi. Radiatsion dozometriya aynan shu xususiyatdan foydalanadi. Ajralgan elektronlar lyuminofor kristallar tomonidan tutib qolinadi. Natijada lyuminofor modda qiziydi va bundan nurlanish miqdorini aniqlashda foydalaniladi.
• Ba’zi modellar argon bilan to'ldiriladi. Beta zarralar argondan o‘tgandauni ionlashtiradi va elektrodlar orasidagi elektr o‘tkazuvchanlik ortadi. Shu asosda nurlanish miqdori aniqlanadi.

O'lchov birligi

• O‘lchash ekspozitsion doza quvvati bilan aniqlanadi.
• Ekspozitsion Doza – massa birligida ajralib chiqqan zaryadli zarralar miqdori.
• Nurlanish Zivert larda o‘lchanadi. 1 Zv =100 Rentgen.
• Hudud o'rtacha nurlanish dozasi 12-15 mkRg/soat bo’lishi kerak

• Nurlanishlarni ichida inson uchun eng havflisi gamma nurlanish bo’lib, uni aniqlash birmuncha oson. Dozimetrni Shubhali obyektga iloji boricha yaqin olib borish kerak. Atrofda boshqa kuchli radiatsiya manbalari yo’qligiga ham etibor qaratish kerak. Aks holda ko'rsatkichlar xato chiqadi.

RADEX RD1008

• Bu tipdagi dozimetr bir vaqtda ikki turdagi nurlanishni: alfa va betta nurlanishlarni o‘lchay oladi. Dozimetr ikkita radiatsion datchik dan iborat, ulardan biri BETA-2 alfa, Beta va gamma nurlanishga sezgir, ikkinchisi BETA-2M faqat gamma nurlanishga sezgir.
• Alfa nurlanish dozasini aniqlash uchun bir nechta amallar bajaramiz. Avval obyekt nurlanishini bevosita o’lchanadi, so’ngra obyektni qog’ozbilan berkitib o‘lchash bajariladi. Ikki ko‘rsatkichlar farqi alfa nurlanish dozasini beradi. Chunki, ma‘lumki qog’oz , alfa nurlanishni to’sib qoladi.

АНРИ-01

• Gamma nurlanish dozasini o‘lchash uchun ishlatiladi. Ekvivalent dozani aniqlashga mo’ljallangan.
• Gaz razryadli schetchik asosida ishlaydi. СБМ-20 tipidagi razryad schetchiklaridan foydalaniladi.
• -5 dan 40 C harorat oralig’ida va 98 foizgacha havo namligida ishlatiladi.