mashhurdir. Uning skripka, violonchel, fortepiano uchun yozgan konsertlari,
Uning bolalik yillari shu yerda o`tdi. Juda yoshligidan arman qo`shiqlarini
o`rgandi. U gruzin va ozarbayjon qo`shiqlari bilan ham tanishdi.O`n sakkiz
86
yoshga kirgach, musiqa bilim yurti dargohiga birinchi qadam qo`ydi.1922-
yilda Moskvada Gnesinlar nomidagi musiqa texnikumida violanchel sinfida,
so`ngra 1926-yildan boshlab kompozitsiya sinfida o`qidi. Xachaturyan
texnikumda o`qib yurgan chog`laridayoq skripka bilan fortepiano uchun raqs,
fortepiano uchun «Poema»yozdi. Bu asarlarida arman milliy koloriti yorqin
ifodalangan edi.
Xachaturyan
1929-yildan
1934-yilga
qadar
Moskva
davlat
konservatoriyasida Myaskovskiy, Vasilenko, Ivanov-Radkevich sinflarida, uch
yil aspiranturada ta’lim oldi.Uning 1929-yilda skripka va fortepiano uchun
yozgan «Qo`shiq-poema»si va 1932-yilda yozgan «Tokkata» hamda triosi
yosh kompozitor nomini keng ommaga tanitdi. Ijodkor triosining xarakterli
tomoni uchinchi qismining o`zbek xalq kuyiga asoslangan variatsiya formasida
yozilganligidir.Kompozitorning 1933-yilda simfonik orkestr uchun yozilgan
raqs syuitasiga ham lezginka, armancha raqs kuylari bilan bir qatorda o`zbek
xalq kuyi kiritilgan.
Xachaturyan konservatoriyani 1933-yilda muvaffaqiyatli tugatgach, uning
nomi konservatoriyaning kichik zali foesiga oltin harflar bilan yozib qo`yiladi.
Kompozitor 1934-yilda o`zining birinchi simfoniyasini yozdi. 1937-
yilda Moskvada bo`lib o`tgan sovet musiqasi o`n kunligida Xachaturyanning
orkestr bilan fortepiano uchun yozgan konserti katta muvoffaqiyat qozonadi.
Bu asar sovet musiqa madaniyatining katta yutuqlaridan deb baholanadi.
Kompozitor 1938-yilda sovet kompozitorlari uyushmasiga rahbarlik qildi
va shu yili unga «Pepo» kinofilmiga yozgan musiqasi uchun Armaniston SSR
da xizmat ko`rsatgan san’at arbobi faxriy unvoni berildi.
1939-yilda Moskvada arman adabiyoti va san’ati dekadasi bo`lib o`tdi.
Kompozitor dekadaga bag`ishlab «Baxt» nomli balet yozdi. Ijodkor Lenin
ordeni bilan mukofotlandi.
Xachaturyan 1940-yilda o`zining mashhur asarlaridan biri orkesrt bilan
skripka uchun konsertini yozdi. Bu asar musiqasining yorqinligi, milliy
xarakterdaligi bilan ajralib turadi.
Ulug` Vatan urushining dastlabki kunlaridan boshlab, Xachaturyan Sovet
kompozitorlari soyuzi Moskva bo`limining harbiy komissiyasi ishida aktiv
ishtirok etdi. Urushning dastlabki haftalaridayoq «Kapitan Gastello haqida»
dramatik qo`shiq va «Ulug` Vatan urushi qahramonlariga» nomli marsh yozdi.
1942-yilda «Baxt» nomli baletini qaytadan ishladi va bu asar «Gayane» nomi
bilan atala boshladi. «Gayane» baleti birinchi marta Perm shahrida turgan
Leningrad Davlat opera va balet teatrida sahnaga qo`yildi. Kompozitorga
87
1943-yilda ikkinchi marta davlat mukofoti berildi (birinchi marta skripka
uchun yozgan konsertiga).
«Gayane» baletida qo`pol va qattiq qo`l, keyinchalik bo`lib chiqqan erining
jabr-zulmini tortgan ayolning dramasi to`g`risida, arman kolhozchilarining
dushmanga qarshi kurashda ko`rsatgan mardligi to`g`risida hikoya qilinadi.
Balet musiqasi jonli va tasviriyligi bilan ajralib turadi, ayniqsa undagi
«Qilichbozlar raqsi» hozirgacha ijrochilarning sevimli asarlaridan bo`lib
kelmoqda.
1944-yilda Xachaturyan og`ir tarixiy damlarni o`z boshidan kechirayotgan
xalqning kechinmalarini ifodalovchi ikkinchi simfoniyasini yozdi. Oradan ikki
yil o`tgach, Xachaturyanga bu simfoniyasi uchun uchinchi marta davlat
mukofoti berildi.
1944-yilda u Armaniston Davlat madhiyasini yaratishda ishtirok etdi.
Kompozitor urush yillarida «Boltiq dengizi» nomli mashhur qo`shi,
Pogodinning «Kreml kuranti» spektakliga musiqa, «Maskarad» simfonik
syuitasi va boshqalarni yaratdi.
Xachaturyan urushdan keyingi yillarda ham yirik formali musiqa asarlari
ustida ishlashni davom ettirdi, ovoz bilan simfonik orkestr uchun uchta ariya,
violonchel bilan orkestr uchun konsert yozdi.
1947-yilda Xachaturyan organ bilan orkestr uchun simfonik poema yozdi.
Xachaturyanning 1948-yildan keyin yozgan eng yirik asarlaridan biri
«Spartak» baleti (N.Volkov librettosi) dir. Balet klaviriga yozilgan so`z
boshida shunday deyiladi: «Spartakning ozodlik uchun kurash temasi, qullik
zanjirlariga qarshi qo`zg`alon, ezilgan xalqqa erkin va mustaqil hayot kechirish
huquqini berishga intilish singari g`oyalar baletning asosiy temasi
hisoblanadi…»
Librettoda asosan Spartakning haqiqiy faktlarga asoslangan tarjimai holi
beriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
