Aldegid va ketonlar (oksobirikmalar)

Aldegid va ketonlar (oksobirikmalar)

R e j a :

1. 
   Umumiy xossalalari
   

2. Aldegid va ketonlar olinish usullari

3. 
   Fizik kimyoviy xossalari
   

Tarkibida karbonal gruppa >C=O tutgan birimalar oksobirikmalar deyiladi. Oksibirikmalarlar sinfiga aldegid va ketonlar kiradi. Uglevodorod molekulasidan molekulasidan bir yoki bir necha vodorod ni gruppaga almashinishidan hosil bo`lgan birikmalarga aldegidlar deyiladi (chumoli aldegid bundan mustasno). Aldegidlarning umumiy formulasi

Ikkita uglevodorod radikali bilan bog`langan, o`zida karbonil gruppa saqlagan birikmalarga ketonlar deyiladi. Aldegid va ketonlar ochiq zanjirli alifatik, halqali (ciklik) yoki aromatik, to`yingan va to`yinmagan bo`lishi mumkin.

To`yingan aldegid va ketonlar

To`yingan alifatik aldegid va ketonlarning umumiy formulasi CnH<sub>2</sub>nO, ya`ni bir xil uglerod atomlariga ega bo`lgan aldegid va ketonlar bir-biriga nisbatan izomer moddalardir. Masalan, C₃H6O formulaga quyidagi - aldegid va keton javob beradi. Formaldegidning elektron tuzilishi

 Nomenklaturasi. Al dngid va ketonlarni nomlashda trivial  nomenklatura keng qo`llaniladi. Bu nomenklaturaga ko`ra, aldegidlarning nomi ularning oksidlanishidan hosil bo`lgan tegishli karbon kislota nomidagi kislota so`zsni aldegidga almashtirish orqali hosil qilinadi. IYuPAK nomenklaturasiga ko`ra aldegid gruppasining borligi al -suffiksi bilan ko`rsatiladi:

chumoli aldegid (formaldegid) yoki metanal

sirka aldegid yoki etanal

dimetilsirka aldegid yoki 2- metilpropanal

agarda modda molekulasi tarkibida aldegid gruppadan boshqa kattaroq gruppa asosiy zanjirga kirsa, u holda aldegid gruppasi formil-prefiksi bilan ifodlanadi. Masalan

3-metil-2-formilbutan kislota

Oddiy ketonlarning nomlari karbonil gruppa bilan bog`langan radikalar nomiga keton so`zini qo`shish bilan hosil qilinadi. IYuPAK nomenklaturasga binoan tegishli to`yingan uglevodorodlar nomiga «on» qo`shimchasi qo`shiladi. Misollar: