Al-xorazmiy nomidagi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
“Kompyuter tizimlari” kafedrasi
“Ma’lumotlar kommunikatsiyasi” fanidan tayyorlagan

“Koaksial kabellar va ulardan foydalanish’’

mavzusidagi


AMALIY MASHG’ULOT ISHI
Bajardi: DTF002-1 - guruh talabasi Jalolov Manguberdi Ulug’bek o’g’li

Qabul qildi: A. A. Temirov

Toshkent 2022
Mashg‘ulotning maqsadi: Koaksial kabellar va ulardan foydalanishni o’rganishdan iborat.
Adabiyotlar tahlili. Ushbu amaliy mashg’ulotni tayyorlash mobaynida 1-jadvalda keltirilgan.
1-jadval.

Adabiyotlar	Topshiriqda foydalanilgan qismi uchun qisqa ta’rifi
[1],[5],[6] [4]	Koaksial kabel haqida ma’lumot Koaksial kabel patentlar tarixi
[4],[7]	Koaksial kabel ishlab chiqishdan maqsad
[1],[2],[4]	Koaksial kabel tarkibiy qismlari
[1],[2],[3]	Koaksial kabeldan foydalanish

Nazariy ma’lumot.
Koaksiyal kabel (lot. co- birgalikda va axis - eksa, ya'ni coaxis; ingliz tilidan coaxial) - elektr kabeli markaziy o'tkazgich va ekrandan iborat bo'lib, koaksiyal joylashgan va izolyatsiyalovchi material yoki havo bo'shlig'i bilan ajratilgan. Radiochastotali elektr signallarini uzatish uchun ishlatiladi. Himoyalangan simdan farq qiladi, to'g'ridan-to'g'ri elektr tokini va past chastotali signallarni uzatish uchun ishlatiladi, bo'ylama o'q yo'nalishi bo'yicha yanada bir xil kesim bilan (materiallarning kesma shakli, o'lchamlari va elektromagnit parametrlarining qiymatlari normallashtiriladi) va elektr o'tkazgichlari va izolyatsiyasi uchun yaxshiroq materiallardan foydalanish. 1880-yilda ingliz fizigi Oliver Heaviside tomonidan ixtiro qilingan va patentlangan. Yaqin vaqtgacha koaksial kabellar eng ko‘p tarqalgan kabellar edi, buning sababi yuqori darajada himoyalanganligi (sim to‘qimasi ekran mavjudligi), to'qilgan juftlikka qaraganda axborotni uzatish tezligi (500 Mbit/s gacha) yuqoriligi va katta masofalarga uzatish imkoniyati mavjudligi (bir va undan ko‘proq kilometrga). Tarmoqdan ruxsat etilmagan axborotni mexanik ulanish orqali olish qiyinligi, shuningdek, u tashqariga sezilarli darajada kam elektromagnit nurlanish tarqatishi. Biroq o‘ralgan juftli kabelga nisbatan koaksial kabelni ta’mirlash va yig’ish ishlarini olib borish ancha murakkabdir, narxi ham qimmat (uning narxi o‘ralgan juftli kabellarga nisbatan 1,5 - 3 barobar yuqoridir). Kabel uchlariga razyemlar o‘matish ham murakkab ishdir. Shuning uchun bu turdagi kabellarni o‘ralgan juft kabellarga qaraganda kam ishlatiladi.
Koaksial kabellar patentlar tarixi:

• 
  1855-yil - Uilyam Tomson koaksiyal kabelni tekshirib chiqdi va chiziqli sig'im formulasini oldi.
  
• 
  1880-yil - Oliver Heaviside koaksiyal kabel uchun Britaniya patenti №1407 ni oldi.
  
• 
  1884-yil - Siemens&Halske Germaniyada koaksiyal kabelga patent oldi (patent №28978, 1884-yil 27-mart).
  
• 
  1894-yil - Nikola Tesla o'zgaruvchan toklar uchun elektr o'tkazgichni patentladi (patent №514167).
  
• 
  1929-yil - AT&T Bell Telefon Laboratoriyalaridan Lloyd Espenschied va Herman Effel birinchi zamonaviy koaksiyal kabelga patent berishdi.
  
• 
  1936-yil - AT&T Filadelfiya va Nyu-York o'rtasida eksperimental koaksial televizion uzatish liniyasini qurdi.
  
• 
  1936-yil - Leyptsigdagi Berlin Olimpiadasidan koaksiyal kabel orqali birinchi teletranslyatsiya.
  
• 
  1936-yil - London va Birmingem o'rtasida pochta xizmati (hozirgi BT kompaniyasi) tomonidan 40 telefon kanali uchun kabel yotqizildi.
  
• 
  1941-yil - AT&T tomonidan AQShda L1 tizimidan birinchi marta tijorat maqsadlarida foydalanish. Minneapolis (Minnesota) va Stivens Point (Viskonsin) o'rtasida telekanal va 480 ta telefon kanali ishga tushirildi.
  
• 
  1956-yil - birinchi transatlantik koaksiyal liniya TAT-1 yotqizildi.
  

Koaksiyal kabelning asosiy maqsadi texnologiyaning turli sohalarida yuqori chastotali signalni uzatishdir:

• 
  aloqa tizimlari;
  
• 
  radioeshittirish tarmoqlari;
  

• 
  kompyuter tarmoqlari;
  
• 
  antenna-fider tizimlari;
  
• 
  ACS va boshqa ishlab chiqarish va tadqiqot texnik tizimlari;
  
• 
  masofadan boshqarish, o'lchash va boshqarish tizimlari;
  
• 
  signalizatsiya va avtomatlashtirish tizimlari ;
  
• 
  ob'ektiv nazorat va videokuzatuv tizimlari;
  
• 
  mobil ob'ektlarning turli xil radioelektron qurilmalarining aloqa kanallari (kemalar, samolyotlar va boshqalar);
  
• 
  radioelektron qurilmalarning bir qismi sifatida birlik ichidagi va bloklararo aloqalar;
  
• 
  maishiy va havaskor texnologiyalarda aloqa kanallari;
  
• 
  harbiy texnika va boshqa maxsus foydalanish sohalari.
  

Signalni uzatishdan tashqari, kabel segmentlari boshqa maqsadlarda ishlatilishi mumkin:

• 
  kabelni kechiktirish liniyalari;
  
• 
  chorak to'lqinli transformatorlar;
  
• 
  muvozanatlash va moslashtirish moslamalari;
  
• 
  filtrlar va impulslarni shakllantiruvchi.
  

Koaksial kabel (1-rasmga qarang) quyidagilardan iborat:

1-rasm. Koaksial kabel.

• 
  4 (A) - nurga chidamli (ya'ni quyoshdan ultrabinafsha nurlanishiga chidamli) polietilen, polivinilxlorid, floroplastik lenta qatlami yoki boshqa izolyatsion materialdan yasalgan qobiqlar (izolyatsiya va tashqi ta'sirlardan himoya qilish uchun xizmat qiladi);
  
• 
  3 (B) - misdan yasalgan ortiqcha oro bermay, folga, alyuminiy qatlami va ularning birikmalari bilan qoplangan plyonka, shuningdek gofrirovka qilingan naycha, metall lentalarning burmasi va boshqalar shaklida tashqi o'tkazgich (ekran), mis yoki alyuminiy qotishmasi;
  
• 
  2 (C) - qattiq (polietilen , ko'pikli polietilen, qattiq floroplastik, floroplastik lenta va boshqalar) yoki yarim havo (kordel-naychali yotqizish, yuvuvchilar va boshqalar) dielektrik plomba shaklida qilingan izolyatsiya, doimiylikni ta'minlaydi. Nisbiy holati (koaksiyallik ) ichki va tashqi o'tkazgichlar;
  
• 
  1 (D) - mis, mis qotishmasi, alyuminiy qotishmasi, mis qoplangan po'lat , mis qoplangan alyuminiy, bitta tekis (rasmdagi kabi) yoki o'ralgan sim, torli sim, quvur shaklidagi ichki o'tkazgich , kumush bilan qoplangan mis va boshqalar.
  

Koaksial kabel qurilmasi(2-rasm):

2-rasm. Koaksial kabel.

• 
  1 - ichki o'tkazgich,
  
• 
  2 - izolyatsiya (qattiq polietilen),
  
• 
  3 - tashqi o'tkazgich (qalqon),
  
• 
  4 - qobiq (yorug'lik bilan barqarorlashtirilgan polietilen)
  

Koaksial kabellaring asosan ikkita turi mavjud:

• 
  Ingichka (Thin) kabel, diametri 0,5 sm atrofida, ancha egiluvchan;
  
• 
  Yo‘g‘on (Thick) kabel, diametri 1 sm atrofida, ancha qattiq, bu turdagi kabelni zamonaviy ingichka kabellar bozordan siqib chiqarmoqda.
  

Oddiy(standart) va keng to’lqinli koaksial kabelga asoslangan aloqa kanalining ko’rsatkichlari(2-jadval):