Al-Xorazmiy nomidagi Urganch davlat universiteti Jismoniy madaniyat fakulteti 223-XQ guruh talabasi Karimova Intizor Milliy harakatli o’yin darsidan tayyorlagan mustaqil ishi
Xalq milliy o'yinlari respublika musobaqalari (1991— 1996) va «Alpomish» o'yinlari respublika festivallari (1998) dasturlarida kurash, otda poyga, ko'pkari. (uloq), «Bo'ron», Arqon tortishish, bilak kuchini sinash, «Mindi», qirq tosh
(qizlar o'yini) va boshqa harakatli o'yinlar bor edi. O'yinlar va festivallaming ochilishi va yakunlarida mahalliy havaskor san’atkorlar, respublikaning taniqli san’atkorlari, shoirlar, madaniyat arboblari, turli sohadagi adiblar ishtirok etib, u katta bayram tariqasida o'tkazildi. Bu tadbirlar teleradio kompaniyasi va «O'zbektelefilm» ijodkoriari tomonidan maxsus video va kinofilmlar qilib yaratildi. 1998-yil (Termiz) va 2000-yil (Faig'ona)da o'tkazilgan festivallar televideniya orqali olib ko'rsatildi.
Milliy qadriyatlami qayta tiklash yo'lida O'zbekiston Prezidentining «Ma’naviyat va ma’rifiat» jamoatchilik markazini tuzishga qaratilgan farmoni (1993-yil) va Respublika hukumatini bu sohadagi maxsus qarorlari (1993— 1995) asosida «Ayollar yili» (1999-yil), «Sogiom avlod yili» (2000-yil), «Onalar va bolalar yili», «Qariyalami qadrlash yili» (2002-yil) kabi muhim tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Ma’lumki, ijtimoiy turmush va madaniy hayotimizda ayollaming o'mi beqiyos katta ahamiyat kasb etmoqda. Qadimgi ajdodlar madaniyatini eslash, o'tgan ulug' ajdodlar ruhini shod etish maqsadida 1999-yil Jizzaxda Ayollar yiliga bag'ishlab «To'maris o'yinlari respublika festivals tashkil etildi. Bu tadbir ham o'ta ko'tarinkilik ruhida o'tkazilib, bayramona tus oldi. Respublikaning barcha viloyatlaridan xotin-qizlar jamoalari yig'ilib, gimnastika, yengil atletika, sport o'yinlari, suzish va boshqa sport turlari bo'yicha masobaqalar o'tkazishdi. Bunday festival yana 2001-yil Shahrisabzda (Qashqadaiyo viloyati) tashkil etildi
Xalq milliy o'yinlari (Jizzax, Termiz, 1992-yil), «Alpomish o'yinlari» respublika festivallari (1998,
2000, 2002), «To'maris o'yinlari respublika festivallari» (1999, 2001, 2003)ga bag'ishlanib, respublika ilmiy-amaliy anjumanlari ham o'tkazildi. Ularda xalq milliy o'yinlarining mazmunlari yoritildi. Shuningdek, milliy qadriyatlar
mazmunida xalq milliy o'yinlarining o‘rni, ularning tarbiyaviy ahamiyatlariga qaratilgan juda ko'p ma’ruzalar jamlandi. Ularning qisqacha mazmunlari anjumanning ilmiy to'plamlariga kiritildi.
Ko'pkari-uloq, otda poyga va boshqa o'yinlami yoshlaiga o‘rgatish masalalari ancha orqada qolmoqda. Qishloq yoshlari o'rtasida ot sporti klublari tashkil etilib, kichik yoshdan boshlab ot o'yinlariga o'igatish yo'lga qo'yilsa, chaqiriq yoshidagi yigitlaiga esa otda bajariladigan harbiy-jismoniy mashqlar o'igatilsa, maqsadga muvofiq boiar edi. E’tirof etish kerakki, 2000-yilda ishlab chiqilgan ikki qismli «Alpomish» kinofilmi (rejissyor Usmon Azimov) milliy qadriyatlar mazmunini to'la ifodalab beigan. «Alpomish» va «Barchinoy»ning kurash, otda poyga, meiganlikdagi amaliy faoliyatlarini yaxshi tasvirlagan. Bundan yoshlar yaxshi xulosa qilishlari lozim.
Milliy harakatli o’yinlar;
«Barmoqqabarmoq», «G'ozg'oz», «G'oz tursin», «Bo'pbo'p», «Toytoy», «Poyezd», «Achomachom» o'yinlari go'dak endi birikki qadam tashlashni o'rganayotgan vaqtda gavdasini to'g'ri tutishga yordam beradigan o'yinlar hisoblanadi. «Ot o'yin», «Kesak qo'ydi», «Ko'z boylagich», «Choriy chambar», «Avvalakam», «Tayoq irg'itish», «Quloq cho'zish»,
Kichik yoshdagi bolalar uchun o’yinlar; «Chir aylanma», «Chillak», «Tortishmachoq», «Lafta», «Dor o'yin», «Ko'pkari», «Berkinmachoq», «Jami», «Chertan devor girgir aylan». Katta yoshdagi bolalar uchun o'yinlar: «Chavandozlar», «Doiraga tort», «Do'ppi yashirma», «Sapalak», «Besh tosh», «Oq terakmi ko'k terak». Bu o'yinlar orqali bolalarda chaqqonlik, o'zo'zini boshqara olish va o'ziga ishonch tarbiyalanadi, qat'iyatlilik ko'nikmalari shakllanadi, fikrlashga o'rgatilib boriladi, topqirlik qobiliyatlari rivojlanadi, hozirjavob bo'lishga tayyorlanib boriladi.
Bunday o'yinlarga «Boylandi», «Xolam keldi», «Mundimundi», «Bulbulimbulbulim», «Ko'z boylog'ich», «Oq sholi, ko'k sholi», «Ada hormang»lar kiradi. Yana, xalqimizda azalazaldan o'ynab kelinadigan so'z o'yinlaridan «Yarashtirgich»lar halihanuzgacha bolalar orasida «tinchlik — yarashuv» timsoli sifatida qo'llaniladi. Bu o'yinlar bolalar tilidan ana shunday jaranglaydi:
Karimga berdim toychoq, U olavermadi har choq. Toychog'imni kirn olsa, Men u bilan chin o'rtoq.
Ovchilik o`yinlari ovdan oldin ham, undan so`ng ham o`tkazilgan, deyish mumkin. Ovdan oldingi o`yinlar – avvalda mashq (ovga tayyorgarlikni tekshirish, ovga ruhiy va jismoniy tayyorgarlik) vazifasini o`tagan hamda jiddiy o`ziga hos kichik ibtidoiy odamlar o`ljani osongina qo`lga tushirish, unga yaqinlashishni o`rganishgan, buning uchun niqob kiyib, hayvon qiyofasiga tushishni, uning yurish-turishlari va tovush chiqarishlarini mashq qilishgan. Aynan ana shunday o`yinlar jarayonida yoshlarni ham ov qilishga o`rgatishgan. Shu boisdan ham u o`ziga xos maktab vazifasini o`tab, bir tomondan, ovchilar mahoratini o`stirishga yordam bergan bo`lsa, ikkinchi tomondan esa, ularda taqlid san’atini shakllantirgan va rivojlantirgan.
Xalq milliy o'yinlari milliy qadriyatlar tarkibidagi xalqning eng sevimli ommaviy ma’naviy tadbirlaridan biridir. «Navro'z», hayit, to'ylar va turli xil an’anaviy marosimlar, udumlar qadimdan kurashsiz, ko'pkarisiz (uloq), poygasiz va boshqa ko'p milliy o'yinlarisiz o'tmagan. Bunday tadbirlar xalq og‘zaki ijodining barcha turlarida, dostonlarda ifoda etilgan. Ular ulug‘ allomalar Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy, Mirzo Bobur va undan keyingi o'tgan adiblar, shoirlaming asarlarida qiziqarli hamda to'la bayon etilgan.
Yaqin o'tmishda va ayniqsa, mustaqillik yillari davrida xalq milliy o'yinlarini o'iganish va ulami qayta tiklash bilan o'quvchi yoshlaming ma’naviy hamda jismoniy kamolotlarini taibiyalashda ulardan maqsadli foydalanish amalga oshirildi.
Yahlit va mukammal holga kelib, bizgacha yetib kelgan bolalar folklor o`yinlarning mazmuni yo`nalishiga qarab quyidagiga turlarga bo`lish mumkin.
- Mavsumiy bolalar folklor o`yinlari: ilk bahor, yoz, qish mavsumlarida o`ynaladigan folklor o`yinlar.
- Marosim bolalar folklor o`yinlari: rasm-rusumlar, odatlar, marosimlar, an’anaviy bayramlarda o`ynaladigan o`yinlar.
- Mehnat bilan bog`liq bolalar folklor o`yinlari: “Erni tobigi keltirish, haydash”, “Ekin ekish”, “Qovun-qovun”, “O`rik qoqish”, “Qovun sayli”, “YAnchiq”, “Hush-hush”, “CHurey-churey”, “Sigr sog`di”, “Tuya qaytarish”, “Ot sug`arish” va boshqalar.
- Oilaviy-maishiy bolalar folklor o`yinlari: “Mehmon-mehmon”, “Kelin tushirish”, “Kelin-kuyov”, “Ona bola”, “Ovqat pishirish”, “Uy jihozlash”, “Qo`g`irchoq o`yini”, “Non yopish”, “Er-hotin”, “Alla-alla”, “Beshik bezash”, “Beshikka belash” va boshqalar.
E’tiboringiz uchun tashakkur
Do'stlaringiz bilan baham: |