Al-faqih abu lays as-samarqandiy

Rahmat va shafqat bobi hadislari
574-hadis. Muttafaqun alayh.

575-hadis. Mursal. Bayhaqiy rivoyat qilgan.

576-hadis. Muttafaqun alayh.

577-hadis. Zaifligi bor.

578-hadis. Zaifligi bor.

579-hadis. Zaif.

580-hadis. Sahih. Buxoriy, Molik rivoyat qilgan.

581-hadis. Sahih. Muslim, Abu Dovud rivoyat qilgan.

582-hadis. Muttafaqun alayh.

583-hadis. Sahih. Ahmad, Abu Dovud rivoyat qilgan.

584-hadis. Muttafaqun alayh.

ELLIGINCHI BOB

ALLOH TAOLODAN QO‘RQISH HAQIDA
585. Said ibn Musayyab aytadilar: "Umar, Ubay ibn Ka’b va Abu Hurayra (r.a.) Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam oldilariga kirishdi. Va Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga: "Ey Allohning rasuli, odamlarning ilmlirog‘i kim?" deb savol berishdi. "Aqlli kishi", dedilar. "Odamlarning obidrog‘i kim?" deb so‘rashdi. Yana: "Aqlli kishi", dedilar. "Ey Allohning elchisi, odamlarning afzali kim?" deyishdi. Tag‘in: "Aqlli kishi", dedilar. "Ey Allohning rasuli, aqlli kishi odamiyligi komil bo‘lgan, fasohati zohir etgan, saxiyligi ko‘paygan va martabasi ulug‘ kishi emasmi?" deyishdi keyin. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar:

"Barchasi faqat hayoti dunyo matolaridir. Oxirat esa Parvardigoringiz nazdida taqvodor zotlar uchundir" (Zuxruf, 35). Aqlli kishi taqvodor kishidir, garchi dunyoda past sanalsa ham".

Ya’ni, taqvodor shunday zotki, u ham Allohdan qo‘rqadi, ham gunohlaridan qo‘rqadi.

Molik ibn Dinor (r.a.) aytadilar: "Agar kishi nafsida qo‘rqinch va umid alomatini bilsa, u ishonchli ishni ushlabdi. Qo‘rqinch alomati – Alloh taolo man qilgan narsalardan qaytish. U umid etish alomati – Alloh taolo buyurganlarini qilish".
Aytilishicha, xavf va umid ikki alomatdir. Umid alomati – amalingizning Allohni rozi qiladigan bo‘lishi, qo‘rqinch alomati – Alloh man qilgan narsalardan qaytishingiz.
Faqih aytadilar: Abdulloh ibn Abbos (r.a.) Hazrati Umarga (r.a.) suiqasd qilinganda: "Ey amirul mo‘minin, odamlar kofirligida musulmon bo‘ldingiz. Odamlar o‘zini chetga olganda, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bilan birga jang qildingiz. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vafot etganlarida sizdan rozi bo‘lib ketdilar. Sizga hech qachon ikki kishi muxolif bo‘lmadi. Shahid bo‘lib, jon beryapsiz", dedilar. Shunda Umar (r.a.) aytdilar: "Fururlanuvchi sizlar g‘ururlantirgan kimsadir. Allohga qasamki, agar quyosh nuri yetgan barcha narsa meniki bo‘lsa, ularni qiyomat kunidagi qo‘rqinchga fido qilib yuborar edim".
586. Hasan Basriy Jobirdan (r.a.), u kishi Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar: "Mo‘min ikki qo‘rqinch orasidadir: O‘tgan umrini Alloh nima qilishini bilmaydi va qolgan umriga qanday taqdir bitganini ham bilmaydi. Banda nafsidan nafsi uchun, dunyosidan oxirati uchun ozuqa tayyorlasin. Jonim qo‘lida bo‘lgan Zotga

qasamki, o‘limdan keyin tanbeh yo‘qdir, dunyodan keyingi hovli yo jannat, yo do‘zaxdir".

587. Nabiy sollallohu alayhi vasallam aytadilar: "Alloh azza va jalla deydi: "Izzatim va buyukligimga qasamki, ikkita qo‘rquv va ikkita xotirjamlikni bandamda jam qilmayman. Kim dunyoda Mendan qo‘rqsa, oxiratda uni xotirjam qilaman. Kim dunyoda xotirjam bo‘lsa, qiyomatda uni qo‘rqitaman".
588. Ammor ibn Mansur (r.a.) rivoyat qiladilar: "Adiy ibn Arta’aning minbarlari tagida edim. "Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan o‘rtamizda bo‘lgan gapni aytib beraymi?" deb qoldilar. Odamlar: "Ha", deyishgach, aytdilar: "Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: "Alloh taolo yaratgan kundan boshlab, qiyomatgacha yettinchi osmonda sajda qiluvchi maloikalar bordir. Ularning tizzalari Allohdan qo‘rqqanidan qaltirab turadi. Qiyomat kuni bo‘lsa, ular boshlarini (sajdadan) ko‘tarib, ey pok Parvardigor, Senga

haqiqiy ibodat qila olmadik", deb aytishadi", dedilar".

Abu Maysaradan rivoyat qilinadi: U kishi ko‘rpasiga yotayotganlarida aytar ekanlar: "Qani, meni onam tug‘masa edi". Xotinlari: "Ey Abu Maysara, Alloh sizga yaxshiliklar bermadimi, Islomdek ne’matga sazovor qilmadimi?" desa, "To‘g‘ri, lekin Alloh taolo bizlarning do‘zaxga kirishimizni bayon qildi-yu, undan chiqishimizni bayon qilmadi", der ekanlar.
Fuzayil ibn Iyoz (Alloh rahmat qilsin) aytadilar: "Men muqarrab farishta bo‘lishni ham, payg‘ambar bo‘lib yuborilishni ham orzu qilmayman. Ular qiyomat kuni itobga olinmaydilarmi? Men yaratilmaganimda edi, deb orzu qilaman".
Hakimlardan biri aytadi: "Xafalik ovqatdan tiyadi, xavf esa gunohlardan. Umid toatni mustahkamlaydi, o‘limni eslash ortiqcha narsalarni tark etdiradi".
589. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytadilar: "Mo‘minning qalbi Allohdan qo‘rqqanidan qaltirasa, xatolari daraxtning barglari tukilgan yanglig‘ to‘kiladi".
590. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan: "Sizni ahlingiz kimlar, ey Allohning elchisi?" deb so‘rashdi. Aytdilar: "Qiyomat kunigacha taqvo qilgan har bir mo‘min mening ahlimdir. Ogoh bo‘linglarki, mening do‘stlarim taqvodorlardir. Biringizning biringizdan fazlingiz Allohga taqvo qilishingiz bilandir".
591. Hasandan rivoyat qilinadi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Uch narsa najot beradi va uch narsa halok etadi. Halok qiluvchi narsalar – qattiq baxillik, o‘zining orqasidan ergashtiruvchi havoyi nafs, kishining o‘z-o‘ziga ajablanishi. Najot beruvchilar – g‘azab va rizolikda adolat qilish, tanglik va kenglikda iqtisod qilish, yashirin va oshkora Allohdan qo‘rqish".
Rabi’ ibn Xusaymdan zikr qilinadi. U kishi kechasi bilan qo‘rqib yig‘lab chiqar edilar. Onalari bu holatlarini ko‘rib: "Birontani o‘ldirdingmi?" deb so‘ragan edilar, "Ha", deb javob qildilar. "Kim u? Uning yaqinlaridan afv so‘raymiz. Allohga qasamki, ular sening ahvolingni bilsalar, senga rahm qiladi", dedi onalari. U kishi shunda: "Ey onajon, nafsimni halok qildim", dedilar.
Faqih aytadilar: Allohdan qo‘rqishning alomati yetti narsada ayon bo‘ladi.

1. Tilida, ya’ni, tilini yolg‘ondan, g‘iybatdan, ortiqcha so‘zlardan tiyadi va Allohning zikri, Qur’on tilovati, ilmiy muzokaralar bilan mashg‘ul qiladi.

2. Qornida, ya’ni, faqat halol narsani yeydi va hojati miqdorida yeydi.

3. Ko‘zida, ya’ni, haromga qaramaydi, dunyoga rag‘bat nazari qilmaydi, balki ibrat bilan qaraydi.

4. Qo‘lida, ya’ni, uni haromga cho‘zmaydi. Balki qo‘lini Alloh toatidagi ishlarga uzatadi.

5. Oyog‘ida, ya’ni, Allohga gunoh ishlarda yurmaydi.

6. Qalbida, ya’ni, undan birodariga dushmanlik, g‘azablanish, hasad kabi illatlarni chiqarib tashlaydi va musulmonlarga nisbatan mehr-shafqat paydo qiladi.

7. Allohga toatda, ya’ni, toati Alloh yo‘lida xolis bo‘ladi. Riyo va nifoqdan saqlanadi.

Kim ushbu ishlarni qilsa, Alloh taolo aytgan kishilardan bo‘ladi:

"Oxirat esa, Parvardigoringiz nazdida taqvodor zotlar uchundir" (Zuxruf, 35);


"Albatta, taqvodorlar uchun jannatlar va ne’matlar bordir" (Tur, 17). Alloh taolo taqvodor bandalarini kitobining ko‘p joyida maqtab xabar berdiki, ular do‘zaxdan najot topadilar:
"Sizlardan har biringiz unga tushguvchidirsiz, (bu) Parvardigoringiz (amriga binoan) vojib bo‘lgan hukmdir. So‘ng taqvodor bo‘lgan zotlarni (undan) qutqarurmiz va zolim kimsalarni tiz cho‘kkan hollarida (jahannamda) qoldirurmiz" (Maryam, 71-72).
Faqih (r.a.) aytadilar: Abu Avvom Ka’bul Ahborning bunday deganlarini rivoyat qiladi: "Allohning "Sizlardan har biringiz unga tushguvchidirsiz", degan so‘zlarining ma’nosini bilasizlarmi?" Odamlar: "Har bir kishi unga kiradi deb tushunamiz", deyishdi. "Yo‘q, – dedilar u kishi, – unga tushishining ma’nosi, jahannam to‘ng‘izning sassig‘idek holda keltiriladi. Butun xaloyiq – yaxshiyu yomon oyog‘ini unga qo‘yadi. Shunda bir nido keladi: Do‘stlaringni ol, mening do‘stlarimni qo‘yib yubor, deb. Do‘zax o‘zining do‘stlarini oladi. U do‘stlarini ota o‘z farzandini taniganidan ham yaxshiroq taniydi. Mo‘minlar pok holda najot topadilar. Do‘zax posbonlaridan birining ikki boshli gurzisi bo‘ladi, bir tomoni bilan bir urganda yetti yuz ming kishini do‘zaxga uloqtiradi".
592. Imron ibn Husayn aytadilar: "Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bilan birga edik. "Ey insonlar, Parvardigoringizdan qo‘rqingiz! Zero (qiyomat) soati (oldidan ro‘y beradigan) zilzila ulug‘ – dahshatli narsadir" (Haj, 1), oyati nozil bo‘ldi. Shunda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Bu kun qaysi kunligini bilasizlarmi?" "Alloh va rasuli biluvchiroq", deyishdi sahoblar. "U kun, – dedilar u zot, – Alloh taolo Odamga, tur, jannat va do‘zaxga ahllarini jo‘nat, deydi. Odam, ey Rabb, do‘zaxga yuborilayotganlar kim, jannatga yuborilayotganlar kim?", deb so‘raydi. Alloh taolo, har ming kishidan bittasi jannatga, to‘qqiz yuz to‘qson to‘qqiztasi do‘zaxga, deydi".
Qavm yig‘lay boshladi. Keyin Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Qaysi payg‘ambar o‘tgan bo‘lsa, undan oldin johiliyat bo‘lgan. O‘sha miqdor johiliyat ahlidan olinadi, mabodo, miqdoriga yetmasa, munofiqlardan olinadi. Sizlarning ummatlar orasidagi o‘rningiz hayvon oyog‘idagi nuqta yoki tuyaning qornidagi xol kabidir". Keyin aytdilar: "Men umid qilamanki, ahli jannatning uchdan biri sizlar bo‘lasizlar. Bas, takbir aytinglar".
Hasan Basriy (Alloh rahmat qilsin) aytadilar: "Birovning gapi seni aldab qo‘ymasin. Kishi yaxshi ko‘rgani bilan birgadir. Ammo yaxshilarning qatoriga faqat ularning amallarini qilish bilan qo‘shilasan. Yahudiylar, nasorolar va bid’at ahllari payg‘ambarlarini yaxshi ko‘radilar, ammo ular bilan birga emaslar".
593. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Kimning ikki kuni bir xil o‘tsa, u aldangandir. Kimning ertasi bugunidan yomon bo‘lsa, u la’natlangandir. Kim ziyoda qilmasa, u nuqsondadir. Kim nuqsonda bo‘lsa, unga o‘lim yaxshidir".
Ka’bul Ahbordan (r.a.) rivoyat qilinadi: "Alloh taoloning zumraddan bir uyi bor, tepasi marvariddan. Uning ichida yana yetmish mingta uy bor, har bir uyda yetmish mingta eshik bor. Unga payg‘ambarlar, yo siddiqlar, yo shahidlar, yo odil rahbarlar, yoki o‘z nafsiga hukm qilganlar kiradi".

"Nafsiga hukm qiluvchi kim?" deb so‘rashdi.

"Haromga ro‘para kelganda, Allohdan qo‘rqib, uni tark qilgan kishi", dedilar.
594. Faqih aytadilar: Otamdan (Alloh uni rahmatiga olsin) ushbu hadisni eshitdim: Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam zamonlarida bir kishi bor edi. Uni Hanzala deb chaqirardilar. O‘sha kishi aytadilar: "Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam oldilarida edik, u zot bizlarga mav’iza qilardilar. Qalblar erib, ko‘zlardan yosh oqib, o‘zimizni tanib turardik. So‘ngra ahlimga qaytdim. Xotinim oldimga keldi va ikkovimiz dunyo ishlaridan gaplashib ketdik. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam oldilarida eshitganlarimni unutdim. Dunyo gaplaridan gapiraverdik. Keyin u yerda bo‘lganim esimga tushdi. O‘zimga o‘zim, munofiq bo‘lib qoldim, mendagi qo‘rquv va muloyimlik o‘zgarib ketdi, dedim va chiqib, Hanzala munofiq bo‘ldi deb, baqiraverdim. Abu Bakr (r.a.) menga to‘qnash keldilar va, yo‘q, Hanzala, munofiq bo‘lmading, dedilar. So‘ngra Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam oldilariga kirdim va, yana Hanzala munofiq bo‘ldi, Hanzala munofiq bo‘ldi, deb aytdim. U zot: "Yo‘q, Hanzala munofiq bo‘lmadi", dedilar. Aytdim: "Ey Allohning elchisi, biz sizning oldingizda edik, bizlarga mav’iza qildingiz, qalb u bilan eridi, ko‘zlardan yosh chiqdi va nafslarimizni bildirdingiz, so‘ng uyga qaytdim, dunyo gaplaridan gaplashdik va sizning oldingizda bo‘lgan gaplarni unutdim". Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Ey Hanzala! Agar mening oldimdagi holatda doimiy bo‘lsangizlar, sizlar bilan farishtalar yo‘lda qo‘l olishib ko‘rishardi, uylaringizda va to‘shaklaringizda ziyorat qilishardi. Lekin, ey Hanzala, har bir narsani o‘z vaqtida qilgin".
595. Oyisha onamiz (r.a.) aytadilar: "Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan Alloh taoloning

_{"Bergan narsalarini dillari qo‘rqib turgan holda beradigan kishilar" (Mo‘minlar,}

60), oyati haqida "Ular gunoh qilib, keyin qo‘rqadigan kishilarmi?" deb so‘radim. "Yo‘q, ular toat bilan amal qiladilar va (amallari) ulardan qabul qilinmay qolishidan qo‘rqadilar", dedilar".

Faqih (Alloh u kishidan rozi bo‘lsin) aytadilar: "Yaxshi amal qilgan kishi to‘rt narsadan qo‘rqib turadi, shunday ekan, yomonlik etgan kishiga nima deysan?!

1. Qabul bo‘lmay qolishining qo‘rquvi, chunki Alloh taolo aytadi:

"Alloh taqvodorlardan qabul qiladi" (Moida,27).
2. Riyo xavfi, Alloh taolo aytadi:

"Holbuki, ular faqat Allohga ibodat qilishga, Uning diniga ixlos qilishga buyurilgan edilar" (Bayyina,5).
3. Saqlay olmaslik xavfi, chunki Alloh taolo:

"Kim bir chiroylik amal qilsa, unga o‘n barobar qilib (qaytarilur)" (An’om, 160), deganda u amalni oxirat kunigacha saqlashni shart qildi.
4. Boshqa toatlarda tavfiqsiz qolib ketish xavfi, chunki u boshqa amallarni qilishga muvaffaq bo‘ladimi yoki yo‘qmi, bilmaydi.

"Va yolg‘iz Allohning yordami bilangina muvaffaq bo‘lurman. O‘ziga suyandim va o‘ziga iltijo qilurman" (Hud, 88).

Alloh taolodan qo‘rqish bobi hadislari

585-hadis. Mavzu’. “Al-mezon”ga qarang.

586-hadis. Zaif. Ibn Muborak rivoyat qilgan. Sanadida uzilish bor.

587-hadis. Hasan. Abu Na’im rivoyat qilgan.

588-hadis. Zaif.

589-hadis. Zaif. Bazzor, Bayhaqiy rivoyat qilgan.

590-hadis. Juda zaif. “Az-zaifa”ga qarang.

591-hadis. Hasan. “As-sahiha”ga qarang.

592-hadis. Sahih. Ahmad, Termiziy rivoyat qilgan.

593-hadis. Bayhaqiy rivoyat qilgan.

594-hadis. Sahih. Muslim, Ahmad rivoyat qilgan.

595-hadis. Sahih. Ahmad, Termiziy, Ibn Mojja rivoyat qilgan. Hokim sahih sanagan.

ELLIK BIRINCHI BOB

ALLOH TAOLONI ZIKR QILISH HAQIDA
596. Faqih Abu Lays Samarqandiy (Alloh u zotdan rozi bo‘lsin) rivoyat qiladilar: Kasir ibn Murra Abu Dardodan (r.a.) eshitganlarini aytadilar: "Sizlarga amallarning yaxshirog‘ini, Xojalaringizga sevimlirog‘ini, savob jihatidan ziyodasini, dushmanlaringizga g‘azot qilib, ularning bo‘yniga urishlaringizdan, dirham va dinorlar berishdan yaxshirog‘ini xabar beraymi?" dedilar Abu Dardo. "U nima amal, ey Abu Dardo?" deb so‘rashdi. Aytdilar: "Allohni zikr qilish. Allohning zikri buyukdir".
597. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytadilar: "Amallarning qiyini uchtadir: O‘zining nafsiga insof qilish; molda birodariga yordam berish va hamma vaqt Alloh taoloni zikr qilish".
Maoz ibn Jabal (r.a.) aytadilar: "Odam farzandi Allohning azobidan najot beruvchi Allohning zikridan bosh-qa amal qilgan emas". "Alloh yo‘lida jang qilish-chi?" deyishdi. "Alloh yo‘lida jang qilish ham najot bermaydi, chunki Alloh taolo:
"Allohni zikr qilmoq (barcha narsadan) ulug‘dir" (Ankabut, 45), deb aytgan", dedilar.
598. Hasan Basriy (rahmatullohi alayh) rivoyat qiladilar. Rasulullohdan sollallohu alayhi vasallam: "Ey Allohning elchisi, amallarni qaysisi afzalroq?" deb so‘rashdi. Aytdilar: "o‘layotgan vaqtingizda tilingizning Alloh zikri bilan ho‘l bo‘lishi".
Molik ibn Dinor (rahmatullohi alayh) aytadilar: "Kim maxluqlarning so‘zidan oshib, Alloh azza va jallaning so‘ziga rag‘bat qilmasa, uning amali kamayibdi, qalbi ko‘r va umri zoe’ bo‘libdi".
599. Anas ibn Molik (r.a.) Payg‘ambardan sollallohu alayhi vasallam rivoyat qiladilar: Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Allohni zikr qilish imonning alomati va nifoqdan ozod bo‘lish, shaytondan qo‘rg‘on va do‘zaxdan to‘suvchidir".
600. Vahb ibn Munabbah Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qiladilar. U kishi aytdilar: "Alloh taolo Yahyo ibn Zakariyoni (a.s.) bani Isroilga payg‘ambar qilib yuborayotganida, ularni beshta ishga buyurishni va ularning har biriga aytishni amr qildi. U zot ularni Allohga ibodat etishga va Unga hech narsani sherik qilmaslikka buyurdilar. Va ushbu masalni aytdilar: "Shirkning o‘xshashi, bir kishi toza molidan qul sotib oldi, keyin unga uy qilib berdi, uylantirdi. Keyin unga mol berib, u mol bilan tijorat qilishni, undan kifoya qiladigan darajada yeb, foydaning ortiqchasini o‘ziga qaytarishni buyurdi. Ammo qul

foydaning ortiqchasini xo‘jayinining dushmaniga bera boshladi. Xo‘jayiniga esa ozginasini berdi. Bunday qul qaysilaringizni rozi qiladi?" So‘ngra ularni namozga buyurdilar va bunga quyidagicha zarbulmasal qildilar: "Salotning o‘xshashi, bir kishi podshohning oldiga kirishga ruxsat so‘radi. Ruxsat berishdi, kirdi. Podshoh uning so‘zini eshitish va hojatini bajarish uchun unga o‘girildi. U esa, o‘ngga, chapga alanglayverdi, hojatiga e’tibor qilmadi. So‘ng podshoh ham undan yuz o‘girdi va hojatini bajarmadi". Keyin ularga ro‘zani buyurdilar va bunday masal keltirdilar: "Ro‘zadorning o‘xshashi, kishi urushga borish uchun jubba kiydi. Qurolini oldi, lekin dushmani kelmadi. Dushmanning quroli unga qarshi ishlamadi". So‘ng ularni sadaqaga buyurdilar va quyidagicha masal qildilar: "Bir kishini dushman asir oldi. o‘zini ulardan ma’lum pulga sotib olib, ularning shahrida ishlay boshladi, ularga olgan foydasidan ozgina berib turdi, shunday qilib ulardan o‘zini batamom ozod qildi". So‘ngra ularni Allohning zikriga buyurdilar va bu xususda quyidagicha misol qildilar: "Zikrning o‘xshashi, bir qavmning qo‘rg‘oni bor. Ularga dushman bostirib kelsa, qo‘rg‘onlariga kirib, eshiklarni qulflaydilar va o‘zlarini dushmandan himoya qiladilar".

Muhammad Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam ham aytdilarki: "Alloh taolo Yahyoga (a.s.) buyurgan bu besh narsani sizlarga men ham buyuraman va yana menga Alloh buyurgan beshta boshqa xislatni amr etaman. Jamoatni mahkam ushlanglar, quloq osinglar, itoat etinglar hijrat qilinglar, harakat qilinglar, kim johiliyat duosi bilan duo qilsa, u jahannamdagi tepalik ustidadir".
Ubaydulloh ibn Umayr aytadilar: "Kim alhamdulillah, desa, unga osmon eshiklari ochiladi. Takbir aytsa, yer va osmon orasini to‘ldiradi. Alloh taologa tasbeh aytsa, uning savobi qanchaligiga hech kimning ilmi yetmaydi, Allohdan boshqa".
601. Alloh taolo (hadisi qudsiyda) aytadi: "Agar bandam Meni nafsida zikr qilsa, Men ham uni nafsimda zikr qilaman. Agar Meni bir o‘zi zikr qilsa, uni Men ham bir o‘zim zikr qilaman va agar jamoat ichida Meni zikr qilsa, Men uni undan yaxshiroq va hurmatliroq jamoat ichida zikr qilaman".
Yana Ibn Umayr aytadilar: "Kim boshini to‘shakka qo‘yganda Allohni zikr qilsa, keyin shu holatda uxlab qolsa, to uyg‘ongunicha uni zikr qiluvchi deb yoziladi".
Faqih aytadilar: Zikr Alloh taolodan afv va mag‘firat demakdir. Agar banda Allohni zikr qilsa, Alloh taolo uni mag‘firat bilan zikr qiladi.
Ali ibn Abu Tolib (r.a.) aytadilar: "Zikr ikki zikr orasida, Islom ikki shamshir orasida, gunoh ikki farz o‘rtasidadir".
"Zikr ikki zikr orasida", deganlarining ma’nosi, agar bandani Alloh tavfiq bilan zikr etmasa, u Allohni zikr qilishga qodir bo‘lmaydi va banda Allohni zikr qilsa, Alloh uni mag‘firat bilan zikr qiladi. "Islom ikki qilich orasida", degan so‘zlarining ma’nosi, musulmon bo‘lguncha kurashiladi, musulmon bo‘lgandan keyin qaytsa, o‘ldiriladi. "Gunoh ikki farz orasida", deganlarining ma’nosi, bandaga gunohdan saqlanish farzdir, agar gunoh qilib qo‘ysa, tavba qilmog‘i farz bo‘ladi.
Ibn Abbos (r.a.) Alloh taoloning: "Yashirinib oladigan vasvasachining

yomonligidan..." (An-nos, 4), degan so‘zi haqida aytadilar: "U qalbga yopishgan shaytondir. Banda Allohni zikr qilsa, yashirinadi, agar g‘aflatda qolsa, vasvasa qiladi".
602. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Har bir narsaning sayqali bor, qalbning sayqali Allohni zikr qilishdir".
Ibrohim Naxa’iy (rahmatullohi alayh) aytadilar: "Agar kishi uyiga kirib, salom bersa, shayton: "Menga bu joyda turadigan joy qolmadi", deydi. Taom keltirilgach, Allohni zirk qilsa, shayton: "Menga bu yerda yotoq ham, taom ham qolmadi", deydi. Agar ichishga biron narsa keltirilgach, Allohning ismini aytsa, shayton: "Menga joy ham, taom ham, ichimlik ham qolmadi", deb umidsizlanganicha chiqib ketadi".
603. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytadilar: "Qaysi birlaringiz taom yesa, bismillah, deb aytsin, agar avvalida unutgan bo‘lsa, oxirida, bismillahi fi avvalihi va oxirihi, deb aytsin".
Ibn Mas’ud (r.a.) aytadilar: "Birontalaringiz taomni yeyayotgan paytida bismillohni aytmasa, u bilan shayton birga ovqatlanadi. Agar taomining qolganida Allohning ismini zikr qilsa, ovqat yangiga aylanadi".
Faqih (r.a.) rivoyat qiladilar: Abu Muhammad Anas ibn Molikning (r.a.) sahobalaridan biri edi. Shu kishi aytdilarki, iblis Allohga: "Ey Rabb, odam farzandlariga Seni zikr qiladigan uylar berding, mening uyim qaer?" dedi. Alloh aytdi: "Hammom".

"Ularga o‘tiradigan joylar berding, mening o‘tiradigan joyim qaer?" "Bozor".

"Ularga o‘qiydigan narsa berding, menga-chi?" "She’r".

"Ularga yaxshi gaplarni berding, mening gapim nima?" "Yolg‘on so‘z".

"Ularning azoni bor, mening azonim nima?" "Surnay".

"Ularga elchilar yubording, mening elchilarim kim?" "Folbinlar".

"Ularga yozuvni berding, mening yozuvim nima?" "Badanga naqsh solish".

"Ularga ov qiladigan joylarni berding, menga-chi?" "Xotinlar".

_{"Ularga ovqat berding, meni ovqatim nima?"}

"Qaysi ovqatga ismim aytilmasa, o‘sha sening ovqating". "Ularga ichimlik berding, mening ichimligim nima?"

_{Alloh taolo aytdi: "Mast qiluvchi narsalarning hammasi".}
Fuzayl ibn Iyozga (r.a.) bir kishi kelib: "Menga nasihat qiling", dedi. Fuzayl aytdilar: "Mendan beshta narsani yod ol:

1. Senga nima yetsa, Allohning taqdiridan deb bil, xalqni malomat qilma.

2. Tilingni saqla, xaloyiq undan salomat bo‘lsin. Shunda Allohning azobidan salomat bo‘lasan.

3. Rabbingning senga rizq beraman degan va’dasini rost bil, shunda mo‘min bo‘lasan.

4. O‘limga tayyor tur, shunda g‘ofil holda o‘lmaysan.

5. Qaerda bo‘lsang ham, Allohning zikrini ko‘paytir, shunda gunohlardan saqlanasan".

Ibrohim ibn Adhamdan zikr qilinadi. U kishi bir odamning dunyoviy gaplarni gapirib yurganini ko‘rdi. Uning oldida to‘xtab: "Sen bu so‘zlar bilan savob umid qilasanmi?" dedilar. U kishi: "Yo‘q", dedi. Ibrohim ibn Adham aytdilar: "Bu bilan azobdan omon bo‘lasanmi?" "Yo‘q". Ibrohim ibn Adham aytdilar: "Savob umid qilmaydigan va azobdan emin bo‘lmaydigan gaplarni gapirib nima qilasan? Sen Allohning zikrini qil".
604. Ka’bul Ahbor (r.a.) aytadilar: "Bizlar Allohning payg‘ambarlariga nozil qilgan kitobida quyidagi so‘zlarini topdik. Alloh aytadi: "Kimni Meni zikr etish mashg‘ul qilib, Mendan so‘rashni unuttirsa, unga Mendan so‘raganlardan ham oliyrog‘ini beraman".
Fuzayl ibn Iyoz (r.a.) aytadilar: "Allohning ismi zikr qilinadigan uy qorong‘i uydagilarga chiroq qanday nur bersa, osmon ahliga shunday yorug‘lik beradi. Allohning ismi zikr qilinmaydigan uy o‘z ahliga qorong‘ilik qiladi".
Rivoyat. Muso (a.s.) aytdilar: "Ey Rabb, men Sen yaxshi ko‘rganlarni va yomon ko‘rganlarni qanday bilaman?" "Ey Muso, agar Men bandani yaxshi ko‘rsam, unda ikki alomat qilaman". Muso aytdilar: "Ey Rabb, ular nima?" "Men uni yer va osmon mulklarida zikr etishim uchun unga zikrimni ilhom qilaman, unga azobim va g‘azabim yetmasligi uchun uni g‘azabimdan va harom qilganlarimdan saqlayman. Ey Muso, agar Men biror bandani yomon ko‘rsam, unda ikki alomat qilib qo‘yaman", dedi Alloh taolo. Muso (a.s.) aytdilar: "Ey Rabb, u ikkalasi nimalar?" Alloh aytdi: "Zikrimni unuttiraman, o‘zi va nafsi orasini xoli qilaman, toki Mening haromlarim va qahrimga tushsin, shunda unga azobim va g‘azabim yetadi".
605. Abu Mulayh otasidan rivoyat qiladilar: "Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning ulovlariga sahobalaridan biri mingashib olgan edi. Ot qoqilib ketdi. Shunda sahobiy: "Qurib ketgur, shayton", dedi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Qurib ketgur, shayton, deb aytma, unday desang, uydek katta bo‘lib ketadi. Bismilloh, de. Shunda u kichrayib, pashshadek bo‘lib qoladi".
606. Dovud ibn Qays (r.a.) Nofe’ ibn Jubayrdan (r.a.) rivoyat qiladilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Majlisning kafforati, agar birontangiz turmoqchi bo‘lsangiz, subhanaka-llohumma va bihamdika, ashhadu al la-a ilaha illa anta, astag‘firuka va atubu ilayka", deb aytishdir. Agar majlis zikr majlisi bo‘lsa, bu so‘zi qiyomatgacha uning muhri bo‘lib qoladi. Agar lag‘v – bema’ni majlis bo‘lsa, oldin o‘tgan so‘zlariga o‘sha zikrlari kafforat bo‘ladi".
607. Muhammad ibn Vosi’ aytadilar: "Makkaga keldim, shunda Solim ibn Abdullohning tug‘ishganini uchratdim, u otasidan, otasi bobosidan, bobosi Umar ibn Xattobdan (r.a.) bu hadisni rivoyat qildi: Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Kim bozorga kirganda, la-a ilaha illallohu vahdahu la-a sharika lahu lahul mulku va lahul hamd yuhyiy va yumiyt va huva hayyul la-a yamut biyadihil xoyr va huva ‘ala kulli shay’in qodir,

desa, Alloh unga milyonta yaxshilik yozadi, milyonta xatosini o‘chiradi va darajasini milyon marta ko‘taradi". So‘ng Xurosonga keldim. Qutayba ibn Muslimning oldilariga kirib: "Sizga hadya keltirdim", deb o‘sha hadisni aytib berdim. Qutayba ibn Muslim (r.a.) otlariga minib bozorga keldilar va shu kalimalarni aytib, keyin qaytib ketdilar".

Faqih aytadilar: Bilginki, Allohni zikr qilish ibodatlarning afzalidir, chunki Alloh taolo boshqa ibodatlar uchun miqdor va vaqtini tayin qildi. Ammo zikr uchun miqdor ham, vaqt ham tayin qilmadi, ko‘paytiraverishni buyurdi.