Al-bukhariy university

Tasavvuf va falsafa. Tasavvufning tayanch g‘oyaviy sarchashmalari

13 asr – 14 asr boshlari tasavvuf tarixida alohida bir mahsuldor davrdir. Bu davrga kelib, tasavvuf ham nazariy-ilmiy, ham amaliy harakatchilik nuqtai nazaridan o‘zining yuksak cho‘qqisiga ko‘tarilgan edi.

Tasavvuf adabiyotining gullashi ham, shu davrga to‘g‘ri keladi. Ayniqsa, Muhyiddin ibn al-Araby, Yahyo Suhravardiy, Najmiddin Kubro singari mutaffakir shayxlar, Farididdin Attor, Ahmad Yassaviy, Jalolidin Rumiy kabi ulug‘ so‘fiy shoirlar tasavvuf ilmining doirasini kengaytirdilar, uni falsafa va hikmat bilan boyitdilar. Agar 9-11 asrlarda tavhid asoslarini chuqurlashtirishga katta e’tibor berildi. Shu zaylda tasavvuf tarixi islom tarixi bilan birga rivojlanib, islom madaniyati va ma’rifatiga ulkan hissa bo‘lib qo‘shildi. Agar dastlabki paytlarda Kufa, Basra va Bog‘dod shaharlarida sanoqli darajada zohid va so‘fiylar yashagan bo‘lsa, bora-bora musulmon olamida shayxu mashoyihlar, so‘fiy darveshlar, qalandarlarning soni ko‘paydi. Tasavvuf bir yo‘nalishdagi ta’limot bo‘lmagan, uning shox va shoxchalari ko‘p. Ammo bizni qiziqtirayotgan narsa uning mohiyati va haqiqati, xalq qalbidan joy olgan insonparvarlik g‘oyalari, ulug‘ adiblarga ilhom bergan Soflik, Haqiqat, Go‘zallik, Kamolot ideali, shu ideallarga bo‘lgan cheksiz muhabbatdir.
“Qur’oni karim” va “Hadisi sharif” – axloqiy-ma’naviy fikrlar maktabi;

Fiqh tafsir, hadis va kalom kabi ilmlardan tashqari, mustaqil bir fan sifatida VIII asrning oxiridan shakllana boshlangan va unda tasavvufning o‘ziga xos ba’zi xususiyatlari mavjud. Jumladan, tasavvuf asos e’tibori bilan Qur’oni karim va hadisi shariflarga asoslangan ilmdir. Islomning asosiy aqida va g‘oyalari muqaddas Qur’onda o‘z ifodasini topgan. Shuningdek, unda musulmonchilik e’tiqodining asosiy talablari, huquqiy va axloqiy me’yorlari, cheklash va ta’qiqlari ham aks etgan. Qur’oni karim 114 suradan iborat. Har bir sura esa o‘z navbatida oyatlarga bo‘lingan. Shunga ko‘ra har bir suraning alohida belgilangan nomi bor. Masalan, 1-sura “Fotiha”, 2- sura “Baqara”, 3-sura “Oli imron”, 4- sura “Niso” deb nomlanadi va hokazo. Suralardagi oyatlarning miqdori turlicha.

Islomiy manbalarning xabar berishicha, Qur’on kitobi Muhammad payg‘ambarimizga ramazon oyining 27- kuni kechasi nozil qilina boshlangan. Bu muqaddas tunni “Laylat ul-qadr”, ya’ni “Qadr kechasi, ilohiy qudrat namoyon bo‘lgan kecha”, deb ulug‘lanishi ham shu bilan bog‘liqdir.