Akusherlik va ginekologiyada hamshiralik ishi

BEPUSHTLIK VA UNING
SABABLARI
14.1. Bepushtlik haqida tushuncha
Ayol ikki yil davomida kontratsepsiya vositalaridan foydalanmay 
jinsiy hayot kechirgan vaqtda h om ilador b o ‘lm asa, bunday holat 
bepushtlik
hisoblanadi.
Bepushtlik ayollarda ham , erkaklarda ham b o ‘ladi. Jinsiy aloqa 
imkoniyatlari bor boMgani bilan urug‘lantirishga layoqati b o ‘lmagan 
erkaklarbepusht sanaladi. Erkaklardagi bepushtlik holatiga 
azosper-
miya
(sperm atozoid larning y o ‘qligi), 
aspermiya
(eyakulatning 
yo'qligi), 
nekrospermiya
(sperm atozoidlarning harakatsizligi) sabab 
bo'ladi. Agar sperm atozoidlar harakati 75% dan kam bo'lsa, bu 
hoi ham erkaklar bepushtligidan darak beradi.
Ayoldagi bepushtlik birlamchi va ikkilamchi bo'ladi. Ayol biror 
m arta ham ho m ilador bo'lm asa va uning kasalligi anam nezdan 
tekshiruvlar natijasida aniqlansa, bu birlam chi bepushtlik hisob­
lanadi.
Ayol a w a l ho m ilador bo 'lib, tug'gan, erta yo kech m uddatda 
abort qildirgan yoki bachadondan tashqarida ho m ilador b o'lib, 
undan keyin esa 2—3 yildan ortiq doim iy jinsiy hayot kechirib, 
kontratsepsiya vositalaridan foydalanmagan bo'lsa ham homiladorlik 
kuzatilm asa, bu ikkilam chi bepushtlik deb ataladi.
Ayolning bepushtligiga jinsiy a ’zolaridagi kasalliklar, ekstro- 
genital patologiyalar (xronik infeksiya va intoksikatsiya) sabab 
bo'ladi.
Ayoldagi b ep u sh tlik n i m o d d a alm ash in u v in in g buzilishi, 
ovqatlanishdagi kam chiliklar, avitam inozlar, asabning doim iy 
tarangligi, ruhiyatidagi buzilish kabi holatlar keltirib chiqaradi. 
K o'p hollarda ayollarning bachadoni va bachadon ortiqlarining 
yallig'lanish kasalligi, jinsiy rivojlanishdan orqada qolish bepusht- 
likka olib keladi. Yallig'lanish natijasida ayolning bachadon naylari, 
b ach a d o n n ay in in g a m p u la r qism i bekilib qo lad i, o q ib a td a, 
um g 'lang an tuxum bachadon nayidan o'tolm aydi.
Q orin pardasidagi yallig'lanishlar (appenditsit) uning chandiq- 
lanishiga olib keladi, natijada um g'langan tuxum bachadon nayiga 
yetib bora olmaydi.
182

---

Ayol bepushtligiga bach ad on tanasidagi o ‘sm alar (m iom a) 
h am sabab b o ‘lishi m um kin. E n do servitsit, b a c h a d o n b o ‘yni 
erroziyasi h om ilador b o ‘lish im konini pasaytiradi.
B ach ad o n b o ‘yni sh ilim sh ig ‘i tark ib in in g o ‘zgarishi h am
spermatozoidlarning bachadon ichiga kirib borishiga to ‘sqinlik qiladi. 
A novulator hayz sikli buzilganida, ovulatsiya b o ‘lmaganligi sababli 
tuxum hujayralari yetilm aydi, bu ham ho m ilad or b o 'lish im konini 
berm aydi. Bu h olat k o ‘p in ch a infantilizm da kuzatiladi. Jinsiy 
a ’zolarning rivojlanish nuqsonlari (tuxum don y o ‘qligi, ikki shoxli 
yoki ikkiga ajralgan bachadon va boshqalar) ham bepushtlikka sabab 
b o ‘ladi va nihoyat b a ’zida jinsiy sheriklarda biologik nomutanosiblik 
(m ijozlarning bir-biriga to ‘g‘ri kelmasligi) holatlari kuzatilsa ham
bepushtlik kelib chiqadi.
Ayol b ep u sh tlig in in g b elgilari k o ‘p h o lla rd a faq at jin siy
sistem adagi patologik o ‘zgarishlar em as, balki boshqa a ’zolardagi 
kasalliklar natijasida ham kelib chiqadi. Ichki jinsiy a ’zolardagi 
yallig'lanish jarayonidagi sim ptom lar og 'riq, ajralm alar, b ach a­
dondagi m iom adan qon ketishi va boshqa holatlar misol bo 'la oladi.
E n d o k rin (g o rm o n a l) b e p u s h tlik d a tu x u m d o n o v u la to r 
funksiyasining boshqarilishi va uning buzilishi kuzatiladi, natijada 
ovulatsiya sodir b o'lm aydi, b ach ad o n nayi bepushtligidan so'ng 
ikkinchi o'rinni egallaydi. Bunday holat klinikasi turlicha ko'rinishda 
yuzaga keladi: am enoreya, bachadondan disfunksional qon ketishi; 
gi pom enstrual sindrom va boshqalar shular jum lasidandir.
Statistik m a’lum otlarga k o 'ra k o 'p in ch a birlam chi bepushtlikni 
gorm onal buzilishlar, ikkilam chi bepushtlikni jinsiy a ’zolarning 
yallig'lanish kasalliklari keltirib chiqaradi.