Aktivlarining daromadliligi

7-jadval.
Bank aktiv va passivlarining bir-biriga muvofiqligi.

№	Aktivlar	Passivlar
1	Daromad keltiruvchi qo‘yilmalar	Majburiyatlar
2	Berilgan kreditlar, jumladan:	Omonatlar va depozitlar
3	YUridik shaxslarga:	Jismoniy shaxslarga
3.1	LAMi (YUqori likvidli aktivlar)	OVMi (Talab qilib olinguncha bo‘lgan majburiyatlar)
3.2	LATi (Likvidli aktivlar – 30 kungacha bo‘lgan)	OVTi (30 kungacha bo‘lgan majburiyatlar)
3.3	Li (Boshqa aktivlar)	Oi (Boshqa majburiyatlar)

Mazkur ko‘rsatkichlarga amal qilishni nazorat qilish uchun Rossiya banki tomonidan yana bir qancha vositalar nazarda tutilgan. Ushbu vositalarga: me’yorlarni aniqlash, banklarni Rossiya bankida majburiy zaxiraga qatnashish tartibi va qayta moliyalash tizimi kiradi. Markaziy bank bu vositalar orqali tijorat banklari likvidligiga bilvosita ta’sir etadi. Rossiya bankida har bir tijorat bankining majburiy zaxiralar fondiga ishtiroki jalb qilingan resurslar summasi va ular bo‘yicha o‘rnatilgan foiz asosida to‘lovlarni qabul qilish tarzida hosil bo‘ladi. Bu majburiy zaxira fondidan tijorat banklari o‘z likvidligini ta’minlash uchun foydalanishi mumkin.

Xulosa
Hozirgi vaqtda respublikamiz tijorat banklari aktivlarining tarkibida salmog‘iga ko‘ra birinchi o‘rinni ssuda va lizing operatsiyalari, ikkinchi o‘rinni esa boshqa banklardagi va O‘zR Markaziy bankidagi mablag‘lar egallaydi. Holbuki, O‘zR Markaziy bankidagi mablag‘lar daromad keltirmaydigan aktiv hisoblanadi va ularning daromadlilik darajasi esa, deyarli yo‘qdir. Rivojlangan industrial mamlakatlarning bank amaliyotida esa, tijorat banklari aktivlarining tarkibida salmog‘iga ko‘ra birinchi o‘rinni kreditlar, ikkinchi o‘rinni qimmatli qog‘ozlar shaklidagi aktivlar, uchinchi o‘rinni esa, kassali aktivlar egallaydi. Qimmatli qog‘ozlarga qilingan investitsiyalar daromadlilik darajasiga ko‘ra kreditlardan keyingi aktiv hisoblanadi. Bundan tashqari, ular banklarning likvidliligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. SHu boisdan ham, ko‘plab xorijiy banklarda aktivlarning daromadlilik darajasini yuqori ekanligi kuzatiladi.
Respublikamiz tijorat banklari aktivlarining daromadliligini oshirish bilan bog‘liq bir qator muammolarning mavjudligi xususida xulosa chiqarish mumkin. Bizning fikrimizcha, ulardan asosiylari sifatida quyidagi muammolarni ko‘rsatish mumkin:

1. 
   Respublikamiz tijorat banklarining aktivlari tarkibida daromad keltirmaydigan va daromadlilik darajasi past bo‘lgan aktivlarni, ya’ni O‘zR Markaziy bankidagi mablag‘lar, kassali aktivlar, bino va inshootlarni sezilarli darajada yuqori salmoqqa ega ekanligi muammosi.
   
2. 
   Respublikamiz tijorat banklari aktivlarining daromadlilik darajasiga salbiy ta’sir qiluvchi majburiy zahira talabnomalarining yuqoriligi.
   
3. 
   Tijorat banklarida mijozlarning kredit to‘loviga layoqatliligini baholash tizimini takomillashmaganligi.
   

Respublikamizning bir qator tijorat banklarida qo‘llanilayotgan kreditga layoqatlilikni baholash ko‘rsatkichlari mijozning pul oqimini real darajasini aniqlash imkonini bermaydi. Bizning fikrimizcha, baholash tizimiga xos bo‘lgan ikki asosiy kamchilik mavjuddir:

1. 
   etarli darajada baholash ko‘rsatkichlaridan foydalanilmayotganligi.
   
2. 
   o‘rtacha tarmoq ko‘rsatkichlarini doimiy ravishda va ko‘rsatkichlarni haqqoniy tarzda e’lon qilinmayotganligi.
   

Bu boradagi ikkinchi kamchilikning mohiyati shundaki, baholash ko‘rsatkichlarining asosiy qismi o‘rtacha tarmoq ko‘rsatkichlari bilan solishtirish asosida qo‘llaniladi. SHu boisdan, doimiy tarzda e’lon qilinadigan va soxta bo‘lmagan o‘rtacha tarmoq ko‘rsatkichlarining bo‘lishi baholash tizimini takomillashtirishning zaruriy sharti hisoblanadi.

4. 
   Respublikamiz tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalarini rivojlanmaganligi.
   

Respublikamiz tijorat banklarining milliy va xalqaro fond birjalaridagi faoliyati sustligicha qolmokda. Bu holat banklarning qimmatli qog‘ozlar portfelini tahlil qilish jarayonida yaqqol namoyon bo‘ldi. Holbuki, rivojlangan xorijiy davlatlar bank amaliyotida qimmatli qog‘ozlar bilan bog‘liq operatsiyalar banklarning ssudalardan keyingi ikkinchi asosiy faoliyat turi hisoblanadi.