Aktivlarining daromadliligi

Likvidlilik va daromadlilik tushunchalarining mazmuni va mohiyati

Likvidlik tijorat banklari faoliyatida eng asosiy tushunchalardan biridir. Likvidlik tijorat banklari ishonchliligi va barqarorligi asosini tashkil etadi va ularning to‘lov qobiliyati bo‘lishiga zamin yaratadi. Banklar likvidligi ularning to‘lov qobiliyati va ishonchli bo‘lishini ta’minlashda zarur kategoriya hisoblanadi.

Shu o‘rinda banklarning likvidligi, to‘lov qobiliyati va ishonchliligi to‘g‘risida fikr bildirsak. Tijorat banklarining mijozlar va kreditorlar oldida uz imijini saqlab qolishi uchun eng avvalo ularning likvidligi va to‘lov qobiliyati mustahkam bo‘lishi lozim.Banklar ishonchliligi deganda ularning o‘z mijozlari oldidagi majburiyatini, ya’ni birinchi talab bilanoq amalga oshirish layoqatiga ega bo‘lgan faoliyatini tushunamiz.
Tijorat banklari likvidligining nazariy asoslarini taxlil etish uchun uning lug‘aviy ma’nosini ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq.
Shunday qilib, "likvidlik" atamasi lotincha "liqiudus" so‘zidan olingan bo‘lib "oquvchan", "suyuqlik" ma’nosini anglatadi. Tushunchaning iqtisodiy moxiyatidan kelib chiqadigan bo‘lsak, bu moddiy qiymatliklarning va boshqa aktivlarning tezda sotilishi va pulga aylanishini ifodalaydi.
Bank aktivlari likvidligi deb bank aktivlarining tez xamda xech qanday yo‘qotishlarsiz pul mablag‘lariga aylanish qobiliyatiga aytiladi. Bank aktivlari qanchalik likvid bo‘lsa, ularning chetdan resursga ehtiyoji shuncha kam bo‘ladi xamda banklar mavjud likvid aktivlar doirasida o‘z majburiyatlarini bajaradi. Bu erda banklar qo‘shimcha xarakat qilishiga o‘rin qolmaydi. YA’ni qo‘shimcha resurs jalb qilinmaydi va bu eng arzon usul xisoblanadi. Lekin masalaning ikkinchi tomoni shundan iboratki, bank aktivlari likvidligi yuqori bo‘lishi uning daromadliligiga teskari mutanosiblikda bo‘ladi. SHuning uchun banklar uz likvidligi va daromadliligini samarali boshqarishi lozim.
Banklar o‘z faoliyatlarini amalga oshirishlari uchun kerakli qimmatliklar: binolar, asbob-uskunalar, hozirgi zamonda tezkor hisob-kitobni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan kompyuterlar, naqd pul mablag‘lari va kreditga berilgan
mablag‘lari bo‘ladi. Banklarning mavjud bunday mablag‘lari banklar buxgalteriya balansida iqtisodiy mazmuniga ko‘ra (asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar. naqd pullar va x.k) qiymatlari guruhlashtirilib bank balansining aktiv tomonida ko‘rsatiladi. SHuning uchun ham xalqaro miqyosda bank mablag‘larini – aktivlari deb aytishadi. Bank mablag‘lari hozirgi kunda bizda ham aktivlar deyilmoqda.Bank aktivlari – bu bankka tegishli hamda moddiy qiymatga ega bo‘lgan qiymatliklar: naqd pul mablag‘lari, qarzga berilgan mablag‘lar, binolar va asbob-uskunalardan tashkil topadi. Bulardan tashqari, bankda nomoddiy aktivlar ham mavjud bo‘lib, bular o‘zlarining moddiy shakliga ega bo‘lmaydilar, ammo bankning asosiy faoliyatida faol ishtirok etadi.
Bank aktivlari juda turli-tuman bo‘lishi mumkin, lekin hamma tijorat banklari o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, bir xil turdagi aktivlarga ega. Ularning bir qismi maxsus jihozlangan banklar naqd pullarni saqlash uchun seyflar yoki temir shkaflar, komp’yuterlar, avtomashinalar tashkil etadi. Bunday aktivlar banklarda ko‘p yil ishlatiladi va asosiy vositalar deb yuritiladi.
Bank aktivi deganda passivlar joylashtirilishi tushuniladi. Uning tarkibiy tuzilmasi deganda esa har bir aktiv turining jami aktivlarga bo‘lgan nisbati tushuniladi. Tijorat banklarining aktivi va uning tarkibi quyidagilar bilan tavsiflanadi. (1- jadval).