Aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti «Temir yo’l transportida axborot tizimlari» kafedrasi “Raqamli texnika va mikroprotsessorlar”

12.2. RS-TRIGGERLAR: ASINXRONLI, SINXRONLI
REJA

12.2.1.RS – triggerlar.

12.2.2. Sinxronli RS triggerlar.

12.2.3. Asinxronli RS triggerlar.

Tayanch suz va iboralar: kombinasiay sxemasi, mantiqiy sxema ketma-ketligini tahlil etish, ma’lumotni eslab qoluvchi, yacheyka, invertor, metastabil, reset, set, zashelka, haqiqat jadval.

12.2.1. ASINXRON RS- TRIGGER¹
Ma’lumotlarni kiritish turlariga asoslangan holda triggerlar asinxron va sinxron bo’lishi mumkin.

Asinxronli triggerlar ma’lumotli (mantiqiy) kirishlarga ega.Asinxron triggerlar kirish signallarining o’zgarishi bilan bevosita ishga tushish hususiyati bilan ajralib turadi. Uning ishga tushishi uchun trigger hosil qiladigan elementlardagi vaqtning uzayishi (zaderjka vremeni) ta’sir korsatmaydi.

Oddiy ijro etilganda triggerlar ikkita YOKI-YO’Q, yoki VA-YO’Q mantiqiy elementlardan tashkil etilgan simmetrik strukturani ifoda etadi. Shu sabab triggerlarni simmetrik deb atashadi. YOKI-YO’Q mantiqiy element asosidagi simmetrik triggerning sxemasi 12.4-rasmda ko’rsatilgan. Ushbu trigger ikkita aniq holatdan iborat, xotira yacheykasi asinxronli RS – trigger. Bunday holat har bir elementning chiqishi, boshqasining kirishi bilan bog’liqligi orqali taminlanadi. Ozod (bo’sh) kirishlar boshqaruv uchun mo’ljallangan, ularni axborot yoki mantiqiy kirishlar deyishadi.

12.4-rasm. YOKI-YO’Q elementlar asosidagi asinxronli RS-triggeri:a-mantiqiy strukturasi; b-shartli ko’rinishi

12.5-rasm. VA-YO’Q elementlar asosidagi asinxronli RS-triggeri

Sxemaning simmetriyasi ikkala kaskad elektr rejimining simmetriyasini anglatmaydi. Chiqish va kirishlarning chorraxa ko’rinishida ulanishi quyidagi sharoitlarni keltirib chiqaradi. Agar kirish signali mavjud bo’lmasa mantiqiy elementlardan biri yopiq holatda bo’ladi. Chiqish signallaridan biri to’g’ri nomlanib Q orqali ifodalanadi, ikkinchi chiqish esa Q orqali ifodalanadi. Q signali birinchi signalga qarama-qarshi hisoblanadi. Triggerning holatini almashtirish tashqi signal orqali amalga oshiriladi. Sakrash yopiq element kirishiga musbat kuchlanish tushishi (perepad) bilan boshlanadi. Triggerning birlik holatini o’rnatadigan (Q=1; Q=0) kirish S deb (ang. Set-o’rnatish), nol holatini o’rnatadigan (Q=0; Q=1) kirish R (reset-qaytarish) deyiladi.

Kirishlarda signallarning to’rtta kombinatsiyasi mavjud: Sⁿ=Rⁿ=0; Sⁿ=1; Rⁿ=0; Sⁿ=0; Rⁿ=1; Sⁿ=Rⁿ=1 (bu erda n-takt tartib raqami). Har bir kombinatsiyaga triggerning maxsus holati mos keladi.

Sⁿ=Rⁿ=0 kirish signallarining kombinatsiyasini neytral ma’lumot saqlovchi tartib, yoki hotira deyishadi.Uning oldida trigger oldingi taktda keltirilgan xolatini saqlab turadi triggerning yuqoridagi imkoniyati undan xotira elementi sifatida foydalanish uchun imkon beradi.

Agar kirishlarning biriga bir signali yuborilsa, ikkinchi kirishda nol holati saqlanib qolinsa , trigger kirishdagi ma’lumotni aniqlab boradigan holatni qabul qiladi. Kirish signallari Sⁿ=1 va Rⁿ=0 bo’lsa, trigger bir holatini qabul qiladi, (Qⁿ=1). Agar Sⁿ=0 va Rⁿ=1 bo’lsa, trigger nol holatini qabul qiladi. Shu sababdan S kirishini birlik, R kirishini nollik deyiladi.

Ikkala kirishga bir vaqtning o’zida o’tkazuvchi (almashtiruvchi) signal yuborilsa (Sⁿ=1 va Rⁿ=1 kombinatsiyasi), ikkala chiqishda ham mantiqiy nol hosil bo’ladi (Q ⁿ⁺¹ = Q ⁿ⁺¹=0) va qurilma triggerlik hususiyatini yo’qatadi. Shu sababdan Sⁿ+1=Rⁿ+1=1 kombinatsiyani noma’lum (aniq bo’lmagan) deb atashadi. Mantiqiy bir signallari orqali o’tkazuvchi (almashtiruvchi) triggerlar deyiladi. Uning holatini va ishini ko’rsatuvchi jadval aniq va qisqa ko’rinishda ko’rsatilgan va 13.1-jadvalda keltirilgan.

1.Triggerning holatini ko’rsatuvchi vaqtli diagramma rasmda ko’rsatilgan.

2. Ulardan shuni ko’rish mumkinki, triggerning har bir sakrashi (oprokidivaniye) uchun kirish signallarining almashib turishi shart.

12.1-jadval

R	S	Q
0	0	0	Q
0	1	1	0
1	0	0	1
1	1	n/h	n/h

12.6-rasm. Asinxronli RS-triggerining to’g’ri

boshqaruvli vaqt diagrammasi