Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

IV.Rasm larni  o ‘rganib  chiqing  va  ularga  izoh  bering.
V.  O ‘rtog‘ingiz  bilan  populyatsiyaning  quyidagi  xususiyatij. 
rini  izohlang  va  mulohaza  yuriting.
1.  Populyatsiya  zichligi;
2.  Populyatsiya  soni;
3.  Populyatsiyaning  yosh  tarkibi.
2 9 -§ .  TUR  VA  POPULYATSIYANING 
EKOLOGIK  TA’ RIFI
Tur  mezonlari  ko'p  b o ‘lib,  ularning  asosiylariga  тогт 
fofiziologik  va  genetik  mezonlardan  tashqari,  turning  ekologik 
rnezoni  ham  kiradi. 
Ekologik  mezon  deganda,  yashash  muhitida 
turga  ta 'sir ko'rsatuvchi  hamma  ekologik  omillar yig'indisi  tushuni- 
ladi.
  Har  bir  turda  evolutsiya  jarayonida  yashash  muhitining 
sharoitlariga  moslashish  mexanizmlari  shakllanadi.  MaSalan, 
qalin  tuk  bilan  qoplangan  ayiqlar  shimolning  juda  sovuq  iqlimi- 
ga,  kulrang-sarg‘ish  tusli  tuyalar,  sayg‘oqlar,  jayronlar  esa  kam 
suvli  cho‘llarda  va  qumli  cho‘llarda  yashashga  moslashgan. 
Bunday  moslashishlar,  asosan,  o ‘sha  turga  kiruvchi  ham m a  indi- 
vidlar  uchun  xosdir.  H ar bir tur o ‘z  yashash  arealiga  ega.  Bu  areal 
o ‘z  navbatida  yaxlit  yoki  ayrim  joylardan  tashkil  topishiga  qara- 
may,  muhitning  xususiyatlari  o ‘sha  areal  uchun  umumiydir.
Turlar  katta  yoki  kichik  arealni  egallashi  yoki  undagi  po- 
pulyatsiyalar  sonining  ko‘p  yoki  kam  bo ‘lishiga  qaramay,  bir 
butun  yaxlit  sistemani  tashkil  etadi.  Turning  yaxlitligi  individlar 
orasidagi  panmiksiya  (erkin  urchish)  xususiyatining  mavjudligiga 
bog‘liqdir.  U ndan  tashqari,  tarixiy  rivojlanish jarayonida  bir turga 
kiruvchi  individlarda  bir-biriga  nisbatan  moslanishlar  ham  paydo 
bo ‘lgan.  Bularga  hayvonlarning  o ‘z  nasliga  g‘am xo‘rlik  qilishi, 
bir-birlari  bilan  m a’Ium  signallar  orqali  aloqa  qilishi,  dushman- 
lardan  birgalashib  himoyalanishi  misol  bo ‘la  oladi.  Turning  yax- 
litligini  saqlovchi  mexanizmlardan  biri  uning  boshqa  turlardan 
alohidalanganligidir.  Har  xil  turlar  turli  ekologik  sharoitga 
moslashish  jarayonida  ularning  orasidagi  farqlar  tobora  ortib 
boradi.  Masalan,  qishloq  qaldirg‘ochlari  va  shahar  qaldirg‘ochlari 
bitta  avlodga  kiruvchi  ikkita  bir-biriga  juda  yaqin  turlardir.  Bu
180

---

turlar  morfologik,  genetik,  fiziologik,  etologik  va  ekologik  farqlari 
mavjudligi  tufayli  bir-biri  bilan  chatisha  olm aydi.
Turning  ekologik  m oslashishining  aham iyati  ayrim   individlar 
va  yaxlit  tur  uchun  har  xil  b o ‘lishi  m um kin.  M asalan,  b a ’zi  turga 
Iciruvchi  qushlar  ekologik  sharoiti,  y a’ni  ayni  m isolda,  uyasi  torlik 
qileanda  ayrim  bolalarini  uyasidan  tashlab  yuboradi.  U lar  albatta