Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

234

---

80-rasm.
  Sari-Chelak  qo'riqxonasida  atmosferani  tekshirish.
m avsum larda,  ularning  populyatsiyasiga  zarar  yetkazm agan  holda 
ovlash  m um kin.  Tabiat  yodgorliklari  —  ilmiy  tarixiy,  m adaniy  va 
estetik  aham iyatga  ega  b o ‘lgan  tabiiy  obyektlardir.  Bularga  shar- 
sharalar,  geyzerlar,  g 'o rla r  kabi  o ‘lik  obyektlar,  qari  daraxtlar, 
yodgorliklar,  xiyobonlar,  tabiiy  m uzeylar  kiradi.  Bunday  yodgor- 
liklarga  Yasnaya  Polyanadagi  em an  daraxti,  A shxaboddagi  «Yetti 
og‘ayni»  chin ori  kabi  tabiatning  n o d ir  boyliklarini  kiritish 
m um kin.  Biosferani  m uhofaza  qilish  ch o ralari  O 'zbekiston 
Respublikasining  K onstitutsiyasida,  Oliy  Majlis  va  H ukum at 
qarorlarida  belgilangan.  Tabiat  to m o n id an   yaratilgan  boyliklarni 
asrash  va  ko'paytirish,  biosferani  m uhofaza  qilish  um um iy  masala 
ekaniigini  h ar  b ir  o ‘quvchi  hozirdan  yaxshi  tushunib  olm og‘i 
zarur.  Biosferadagi  m uvozanatni  osonlik  bilan  buzish  m um kin, 
lekin  uni  qa>1:a  tiklash  ju d a  qiyin.
H ar  bir  inson  tabiat  yaratgan  boyliklarni  kelajak  avlodlarga 
ham  qoldirish  m uqaddas  vazifa  ekaniigini  yaxshi  anglab  olm og'i 
zarur.  5 -iy u n   X alq aro  a tro f-m u h itn i  h im o y a  qilish  kuni  
hisoblanadi.
235

---

1.  Biosfera  —  tirik  organizm lar  yashaydigan  va  ularning 
ta ’sirida  tinm ay  o ‘zgaradigan  Y erning  qobig‘idir.
2.  Biosferaning  asosiy  funksiyasiga:  1.  G az  hosil  qilish.
2.  O ksidlanish-qaytarilish;  3.  K onsentratsiyalash;  4.  Biokimyoviy 
funksiyalar  kiradi.
3.  Tirik  organizm larning  um um iy  massasi  biom assa  deyiladi, 
uning  93  foizi  quruqiikda,  7  foizi  esa  suvda jam langan.
4.  Tirik  organizm lar  o 'z   faoliyati  bilan  biosferadagi  jarayon- 
larga  katta  ta ’sir  ko'rsatib.  uning  o'zgarishiga  sabab  b o ‘ladi.
5.  Biosferani  tashkil  qiluvchi  kimyoviy  elem entlar  davriy 
alm ashinish  holatida  b o ‘ladi.  Biogen  migratsiya  elem entlarining 
m iqdori  cheklangan  bo'lishiga  qaram ay,  hayotning  mavjudligi  va 
uzoq  yillar  davom ida  rivojlanishini  ta ’minlaydi.
6.  Biogen  m igratsiyada  pro dutsentlar  —  organik  m oddalarni 
hosil  qiluvchilar,  konsum entlar  —  iste’mol  qiluvchilar,  redutsent- 
lar  —  parchalovchilar  qatnashadi.
7.  Biosfera  tin m asd a n   rivojlanadi.  U n in g   rivojlanishiga 
sayyoram izda  geologik  va  iqlim   o'zgarishlari,  tirik  organizm lar­
ning  ta ’siri  va  inson  faoliyati  kabi  om illar  sabab  b o ‘ladi.
8.  Biosferaning  birinchi  davri  biogenez,  ikkinchi  davri  esa 
noogenez  deyiladi.  Hozirgi  vaqtda  biosferaning  holatiga  inson 
ta ’siri  asosiy  aham iyatga  ega  bo'lgani  uchun  uni 
noosfera
  deyila­
di.
9.  Biosfera  rivojlanishi  qo n u niyatlarin i  tushunm aslik  va 
un d an   to ‘g‘ri  foydalanm aslik  ekologik  tanglik  yoki  inqiroz  holati­
ga  sabab  b o ‘ladi.
10.  H ar  bir  o ‘quvchi  o ‘zida  ekologik  dunyoqarashni  to ‘g'ri 
sh ak lla n tirm o g 'i,  ta b ia tn i  m u h o faz a  qilishga  o 'z   hissasini 
q o 'sh m o g ‘i  lozim.