Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

148

---

T o sh k o ‘mir 
davrining  boshlarida  Markaziy  Osiyoning  ko‘p 
hududi 
suv  bilan  qoplangan.  Davrning  oxirida  Amudaryo  va 
Sirdaryo  oralig‘i  Orol  dengizi  o ‘rnida  va  uning  sharq  tom onida 
dengiz  chekinib,  keng  quruqlik  hosil  b o iad i.  Quruqlikdagi  sporali 
o'simliklar  orasida  baland  poyali  lepidodendronlar,  plaunlar, 
kalarnitlar  ko'plab  o'sgan.  Ayrim  kalamitlarning  balandligi  20— 
95
  m  ga  yetgan.  O nda-sonda  dastlabki  ochiq  urug'lilardan  kor- 
daitlar  ham  uchragan.
Toshko'm ir  davrida  iqlim  nam,  havoda  karbonat  angidrid 
ko'p  boigan.  Quruqlikdagi  pasttekisliklarda  botqoqlik  yerlar  ko'p 
uchragan.  Ularda  balandligi  40  m  ga  yetadigan  paporotniklar, 
qirqbo'g'inlar,  plaunlar  o'sgan  va  spora  yo'li  bilan  ko'paygan. 
Bulardan  tashqari  ochiq  urug'li  o'sim liklar  paydo  bo'lgan. 
Daraxtsimon  o'sim liklarning  yoppasiga  halok  bo'lishi  o'sha  joy­
larda  keyinchalik  ko'm ir  qatlami  hosil  bo'lishiga  olib  kelgan.  Suv 
hamda  quruqlikda  yashovchilarning  dastlabki  vakillari  hisoblan­
gan  stegotsefallar  nihoyatda  ko'p  va  xilma-xil  bo'lgan.  Uchuvchi 
hasharot  —  suvaraklar,  ninachilar  rivojlangan.
Perm 
davrining  boshlariga  kelib  iqlim  birm uncha  quruq  va 
sovuq  bo'lgam .  Bunday  sharoit  suvda  ham da  quruqlikda 
yashovchilar  uchun  o 'ta  hoqulay  hisoblangan.  Ularning  anchagi- 
na  qismi  qirilib  ketgan.  Botqoqlik  va  sayozliklardagi  suv  hamda 
quruqlikda  yashovchilarning  ancha  mayda  vakillari  yashirinib 
qolgan.  Quruq  va  past  haroratli  sharoitda  yashash  uchun  kurash, 
tabiiy  tanlanish  suv  hamda  quruqlikda  yashovchilarning  m a iu m  
guruhining  o'zgarishiga  sabab  bo'lgan.  Keyin  ulardan  sudraluv- 
chilar  sinfming  vakillari  kelib  chiqqan.
Perm  davrining  boshlarida  Qizilqum,  Farg'ona,  Pom ir 
tog'larida  yirik  oroliar  va  yarim  oroliar  bo'lgan.  O'simliklardan 
kalamitlar,  daraxtsimon  kordaitlar,  ba'zi  ninabargli  o'sim liklar 
uchragan.
Shunday  qilib,  paleozoy  erasida  hayvonlar  yanada  rivojlanib, 
yirik  aromorfozlar  ro'y  bergan:  jag'siz  qalqondor  baliqlar,  baliq­
lar,  panjaqanotli  baliqlar,  suvda  hamda  quruqlikda  yashovchilarn­
ing  dastlabki  vakillari,  nihoyat  sudralib  yuruvchi  hayvonlar  kelib 
chiqqan.  O'simliklar quruqlikka  chiqib,  spora  yo'li  hamda  urug' 
bilan  ko'payuvchi  xillari,  so'ng  ochiq  urug'lilar  paydo  bo'lgan.
149

---