Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

6 ]-rasm.
  Sut  em izuvchilar  sinfm ing  h asharotxo‘r  turkum iga  m ansub 
hayvonlar:  Quruqlikdagi  formalari:  1—sakrovchi;  2 —tipratikan;  3 —kutora;  4 — 
yerqazar.  Suvda  va  quruqlikda  yashovchilar:  5—q u n d u zsim on   yerqazar;  6 —krot; 
7—oltinrangli  krot;  8—vixuxol.
141

---

lichinkasida  xordali  hayvonlarga  xos  nerv  sistemasi  xorda,  ko‘z 
rivojlangan  bo‘ladi.  Keyinchalik  lichinka  o ‘troq  hayot  kechirish 
ga  o ‘tib,  voyaga  yetish jarayonida  organizmda  regressiv  m etam or 
foz  ro ‘y  beradi.  Xorda  nerv  sistemasining  asosiy  qismi  yo'qolib" 
qolgani  tugunchaga  aylangan  bo'ladi.
Odam   parazitlari,  cho'chqa  solityori,  tasm asimon  chu 
valchanglarda  ichak  bo'lm aydi,  nerv  sistemasi  sodda  tuzilgan,' 
mustaqil  harakatlanish  deyarli  yo'q.  Lekin  ularda  «xo'jayin»  ichak 
devorlariga  yopishish  uchun  so'rg'ichlar,  kuchli  rivojlangan 
ko'payish  organi  bo'ladi.  Shuningdek,  ko'pgina  o'simliklarda;’ 
masalan,  parazit  holda  yashovchi  zaф echakda  asosiy  organlari-| 
dan  biri  barg  bo'lm aydi,  ildiz  o'm iga  poyada  so'rg'ichlar  hosi 
bo'lib,  uning  yordamida  «xo'jayin»  o'sim likdan  oziq  moddalarni 
so'rib  oladi.  7аф есЬ ак   ko'plab  meva,  urug'  beradi.  Uning  mevasi 
o 'tx o 'r  hayvonlarning  oziqianish  organlarida  hazm  bo'lmaydi, 
Shunday qilib,  umumiy degeneratsiya  organizmlar tuzilishini  sod 
dalashtirsa  ham ,  biroq  bu  turdagi  organizmlar  sonining  ko'p' 
bo'lishiga,  arealning  kengayishiga,  yangi  sistematik  guruhlarning' 
taraqqiy  etishiga,  ya’ni  biologik  yuksalishga  olib  keladi.
Hozirgi  vaqtda  hasharotlar,  suyakli  baiiqlar,  kemiruvchilar- 
ning  ko'pgina  guruhlari,  gulli  o'sim liklar  biologik  yuksalish  gu 
ruhlari  progress  holatidadir.
Organik  olamning  rivojlanishida  biologik  yuksalish  —  pro 
gressga  qaram a-qarshi  o'laroq,  biologik  regress  ham  uchraydi 
Biologik  regressda  m uhit  sharoitiga  organizm lar  yetarlicha 
moslasha  olmaganliklari  sababli  ularning:  a)  avloddan  avlodga 
o'tgan  sari  individlar  soni  qisqaradi;  b)  tarqalgan  areali  torayadi;
d)  populyatsiyalar,  turlar  soni  kamayadi.
O 'simliklardan  ginklar  oilasi,  sutemizuvchilardan  hasharot- 
xo'rlar  turkumiga  kiruvchi  faqat  ikki  turdan  iborat  vixuxol  avlodi 
biologik  regress  holatidadir.
Topshiriq
Quyidagi  20-jadvalda  hayvon  va  o'sim liklarda  ro'y  bergan 
yirik  o'zgarishlar  keltirilgan.  Ularga  qarab  evolutsiyaning  asosiy 
yo'nalishlarini  aniqiang.
1.  Jadvalni  to'ldiring  va  har  bir  punkt  to'g'risiga  evolutsiya­
ning  yo'nalishini  ko'rsating.
2.  Bunda  aromorfozni  —  A,  idioadaptatsiyani  —  I,  degene- 
ratsiyani  —  D  bilan  ifodalang.
142

---