Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

m u m k i n .  
Fan  oldidagi  bu  m uam m oni  rus  olimlaridan  A.N.  Se- 
versov  va  M.  Shmalgauzen  ijobiy  hal  qildilar.  M a’lumki,  Darvin 
o'z  davrida  evolutsion  jarayon  organizmlarning  tinmay  muhit 
sharoitiga  mumkin  qadar  ko'proq  moslanishidan  iborat  ekaniigi­
ni  aytib  o'tgan  edi.  A trof-m uhitning  tarixiy  davrlar  mobaynida 
keng yoki  tor doirada  o ‘zgarishi  odatda  organizmlar  umumiy  yoki 
xususiy  moslanishlarni  keltirib  chiqaradi.  Umumiy  moslanish 
hayot  uchun  nihoyatda  zarur  bo'lgan  organlar  sistemasining 
takomillashuvi  bilan  aloqador.  Agar  muhit  sharoitning  o'zgarishi 
bilan;  1)  bir  turga  mansub  individlar  soni  orta  borsa;  2)  ular 
ishg'ol  qilgan  areal  kengaya  borsa;  3)  tur  zaminida  yangi  popu­
lyatsiyalar.  kenja  turlar,  turlar va  boshqa  taksonlar  hosil  bo'lsa,  bu 
jarayon 
biologik  yuksalish
  (progress)  deb  ataladi.  Hozirgi  vaqtda 
Markaziy  Osiyo 
m intaqasida  boshqa  qushlarga  nisbatan 
Hindiston  maynasl  biologik  progress  holatidadir.  Yashash  joyiga 
nisbatan  instinktning  yo'qligi,  tanaslning  birm uncha  yirikligi, 
tajovuzkorligi,  xilma-xil  oziqlar  bilan  oziqlanishi,  tez  urchishi, 
ularning  yashash  uchun  kurashda  g‘olib  kelib,  son jihatdan  tobo­
ra  ko'paya  borishiga,  arealining  kengayishiga  sabab  bo'lm oqda. 
Dastlab  XX  asr  boshlarida  H indiston  m aynasl  M arkaziy 
Osiyoning  chegara  tum anlarida  uchragan  b o isa,  hozirgi  vaqtga 
kelib,  uni  shimoliy  tum anlar  hamda  boshqa  respublika  va  vilo­
yatlarda  ham  ko'rish  mumkin.
A. 
N.  Seversov  va  I.  1.  Shmalgauzenlar  biologik  progressning 
asosiy  yo'nalishlari  haqida  mulohaza  yuritib,  uni  aromorfoz, 
idioadaptatsiya, 
um um iy  degeneratsiya 
asosida  b o iis h in i 
aniqladilar.
Biologik  progress  har  xil  usulda  amalga  oshadi.  Uning  bi­
rinchi  usulida  tarixiy jarayonda  organizmlar  hayot  faoliyati  uchun 
nihoyatda  muhim  b o ig a n   organlar  sistemalari  takomillashadi. 
U 
morfofiziologik yuksalish  —  аготофг
  deb  nomlanadi.  Ikkinchi 
usulda  organizm  hayot  faoliyati  uchun  ikkinchi  darajali  organlar 
sistemasi  o‘zgaradi  va  organizmlar  tuzilishi  murakkablashmaydi, 
lekin  muhitga  moslashadi.  U chinchi  usulda  organizmlar  tuzilishi
139

---

murakkabdan  soddaga  o'zgarishi  natijasida  biologik  progressga 
yo'hqqan  b o iad i.
Morfofiziologik  yuksalish  deganda  organizmlar  tuzilishining 
umumiy  darajasini,  hayot  faoliyati  yuksalishini  amalga  oshiradi- 
gan  evolutsion  o'zgarishlar  tushuniladi.