Akadem I ya h. Odilqoriyev, N. Azizov, X. Madirimov davlat va huquq

Germaniyada huquqning asosiy belgilari. V asrdan XI asrgacha 
bo‘lgan davrda sharqiy franklarning arxaik xalq huquqi qabilaviy 
xarakterga ega bo‘lgan. Unda urf-odatlar muqaddas hisoblangan. 
Jamoaviy javobgarlik, qonli qasos, ardaliya va boshqa ramziy odatlar 
saqlanib qolgan. 
Germaniyada huquqiy partikulyarizm mavjud bo‘lgan. Turli hududiy 
birliklar va shaharlarning huquqi amal  qilib, umumgerman huquqi 
yaratilmagan. 
XII–XIII asrlarda imperiya markaziy organlarining qarorlari asosida 
umumimperiya qonunchiligi shakllanadi. An’anaviy tarzda umumim-
periya huquqi jinoiy-huquqiy normalarni belgilagan.  
Huquq tizimida XIII asrdan boshlab len huquqi (oliy feodal tabaqaga 
taalluqli huquq) alohida rivojlangan. Len huquqi, zemstvo (yer, hudud) 
huquqi, shahar huquqi va kanonik huquq ayni paytda bir xil 
munosabatlarni turlicha tartibga solgan. 
German huquqining rivojlanishida odat huquqining mahalliy 
tizimlashtirilishi ham muhim rol o‘ynagan. Bunda imperiya qonunlari va 
sud amaliyoti qoidalari ham hisobga olingan. Ularga misol tariqasida 
«Sakson zersalosi» (1220-y.), «Shvab zersalosi», «Frankon zersalosi» va 
boshqalarni ko‘rsatish mumkin. Bu to‘plamlarning normalari va 

---

 131
prinsiplari ko‘pincha o‘z huquqiy doirasidan ancha chetga chiqib, 
huquqning birxillashtirilishiga ko‘maklashgan. 
Ularning tuzilishi alohida masalalarga oid normalardan iborat 
qismlardan tashkil topgan. Ularda, jumladan, fuqarolik, jinoyat, 
protsessual va qisman davlat huquqi normalari belgilangan. 
XIV–XVI asrlarda Germaniyada huquqiy birlikning o‘rnatilishiga 
rim huquqining o‘zlashtirilishi ham ko‘maklashgan. Bu borada turli 
sohalarga taalluqli huquq to‘plamlar (qonunnomalar)i yaratilgan. 
Masalan, 1532-yilda jinoyat va jinoyat-protsessual qonunlari bo‘lgan 
«Karolina» nashr qilinadi. 
Absolutizm o‘rnatilgandan so‘ng knazlar qonunchiligi rivojlanib, 
yangi qoidalarni o‘zida mujassam etgan umumdavlat qonunnomalari va 
sohaviy kodekslar qabul qilingan. Knazliklar umumdavlat huquqida 
fuqarolik, oila va boshqa «noommaviy» huquq sohalari rivojlangan.