Қайта кўриб чиқилган минимал стандарт модель

Халқаро валюта жамғармаси: Молиявий дастур модели.
Халқаро валюта жамғармаси томонидан фой­даланиладиган Молиявий дастур модели (Financial Programming Model, FPM) қуйидаги жиҳатларни:
1) тўлов баланси дефицитининг молиялаш­тириш ҳажмини;
2) экспорт ўсиши ҳажмини (айирбошлаш курси камайишини ҳам);
3) тўлов балансини маҳаллий молиявий вази­ятга боғлаш орқали маҳаллий кредит ҳажмининг ўсишини аниқлайди.
Авваламбор, тўлов баланси ва халқаро захи­ралар учун кредит ажратиш мақсадлари белги­ланади. Сўнг тўлов баланси дефицити молия­лаштириш ҳажми аниқланади. Экспорт ҳажмининг ўсиши учун керакли бўлган сиёсат чора­лари қисқартирилади. Шундай қилиб, молия­лаштиришдаги эҳтиёж, тўлов балансининг мақсадли қиймати ва баҳоланган қиймати (экс­порт ўсишини ҳисобга олган ҳолда) ўртасидаги фарқ билан белгиланади.
Молиялаштиришга бўлган талаб ҳажми номи­нал даромад ўсишининг экзоген тахминларидан келиб чиқади. Шундан сўнг, маҳаллий кредит (банк секторидан) берилиши мумкин бўлган юқори ҳажми аниқланади.
Мазкур моделнинг энг асосий хусусияти сифатида y- реал вақтдаги ишлаб чиқаришнинг экзоген тарзда белгиланиши ҳисобланади. (мисол учун, маҳсулот бозорида узоқ муддатли мувозанат). Номинал ЯИМ бўлмиш Y, P нархлар даражаси билан белгиланади (миллий валютада белгиланган, маҳаллий ва жаҳон бозоридаги нархларнинг ўртача қиймати)
9. Y = P * y.
Мазкур модель тахминида, реал ишлаб чиқариш ёки даромадга сиёсий чораларнинг таъсири бўлмаслигини алоҳида таъкидлаб ўтиш жоиздир. Ҳар қандай чекловчи ёки кенгайти­рувчи сиёсий чоралар таъсири мазкур моделдан бўлак тарзда таҳлил этилиши керак бўлади. Иқтисодиётнинг реал ва молиявий томонлари ўртасидаги боғлиқлик пул талаби – MD билан ифодаланади ва у доимий равишда номинал даромаддаги ўзгаришларга таъсир этади. D эса икки давр ўртасидаги ўзгаришларни ифода­лайди. Шу билан бирга, v пул оқими тезлигининг тескари қиймати:
10. MD = v · dY
Мазкур модель, ўз навбатида, ҳар бир номи­нал ишлаб чиқариш қиймати учун мос келади­ган пул миқдори бўлиши кераклигидан келиб чиқади; M=v · P · y, ва шу билан бирга, берил­ган даромад ўсиши кўрсаткичи, пул оқими ўсиши кўрсаткичи билан бирга бўлишини тақозо этади. Ушбу моделни битта элемент сифатида эмас, балки пул талаби билан инфляция ўртасидаги тасодифий боғлиқлик сифатида тушуни­лиши керак бўлади.
11. dMS = dMD = dM
Мувозанат ҳолати шуни таъкидлайдики, кре­дит оқими ҳажми МS пул талаби ҳажмига қараб ўзгариб боради ва сиёсий восита сифатида қаралмаслиги таъкидланади. Қолаверса, юқорида келтирилган модель Марказий банкнинг аҳоли истаётган хорижий валютани маҳаллий валютага айирбошлаш мажбурияти мавжудли­гидан ҳамда тартибга солинмаган валюта бозори назариясидан келиб чиққан ҳисобланади. Аҳоли учун кўпроқ пул миқдори керак бўлган ҳолда, хориждан қарз олишлари мумкин ва Марказий банк уни алмаштиришига тўғри келади. Мазкур моделда фоиз ставкаси ажратилган ҳолда бўлганлиги учун кўпчилик ривожланаётган мам­лакатларда юқоридаги тахмин кузатилмайди. Шу билан бирга, хорижий кредитлар бўйича чекловлар бўлмаган ҳолда, ички фоиз ставкаси халқаро даражага яқинлашади ва тенглашади. Қолаверса, юқоридаги моделда фоиз ставкаси­нинг ҳисобга олинмаганлиги, инвестиция ҳажмининг ўсиши учун керакли пул-кредит сиёса­тини таҳлил этиш имкониятини бермайди. Кейинги ўринда эса пул ҳажмининг ўсиши dМ, шу билан бирга, маҳаллий валюта ҳисобланадиган, хорижий валюта захираларининг ўсиши dР билан бирга ҳисобланади.
12. dM = dR + dDp +dDg
Юқорида тенглама билан келтирилган модель Марказий банкнинг бухгалтерлик ҳисоб-китобини ифодалайди. Шу билан бирга, ҳукумат учун автоном ҳисобланган Марказий банкдан ўзга банк сектори вакиллари мавжуд эмаслигини ҳам таъкидлаб ўтиш керак бўлади. Қолаверса, юқорида Dp – Марказий банкнинг хусусий сек­торга ажратган кредитлари бўлса, Dg – Марказий банкнинг давлат секторига ажратган кредит ҳажми ҳисобланади. Мазкур моделнинг ўнг томондаги қиймати Марказий банкнинг актив­ларини, чап томондагиси эса мажбуриятларини ифодалайди. Мисол учун, хусусий секторга ажратиладиган кредит ҳажми ўсиши пул ҳажмининг ҳам шундай миқдорда ўсишига олиб келади.
Юқорида келтирилган (9–12) тенгламалар билан ифодаланган модель иқтисодиётнинг монетаристик қараш орқали қандай фаолият олиб бориши тўғрисида маълумот беради: реал ишлаб чиқариш ҳажмининг ортиши билан муво­занатсиз, пул ҳажмининг ортиши, нархнинг (инфляция) ортишига олиб келиши тушунилади. Ўз навбатида, инфляция даражасини ушлаб туриш учун реал ишлаб чиқариш ўсиш ҳажми билан Марказий банк ажратаётган кредит ҳажмлари ўзаро мувознатда бўлиши керак бўлади. Бундай хулоса (11) тенглама натижаси сифатида, яъни ҳар қандай кредит ҳажмлари ўзлаштирилади ва кредит ҳажмлари ортиши бу пул ҳажмининг ҳақиқий ўсиши билан тенглиги тушунилади. Шу билан бир қаторда, аҳолининг турли нарсалар сотиб олиш эҳиёжи мавжуд бўлганлиги учун доимий пул оқимини ўзлаштиради. Агарда мавжуд ишлаб чиқариш ҳажмлари барқарор бўлиб, мавжуд пул ҳажмлари ортса, шунга мувофиқ нарх ҳам маҳсулот тала­бини қондириш мақсадида кўтарилади. Шунга қарамай, реал шароитларда пул ҳажмининг ортиши автоматик тарзда ўлаштирилмаслиги ҳам кузатилиши мумкин бўлади. Бу эса, фоиз ставкасини пасайтиради ҳамда инвестиция кириб келишини рағбатлантиради ва пулга бўлган талабни оширади. Шунинг учун ҳам, молия бозоридаги мувозанат паст фоиз ставкаси ва юқори ишлаб чиқариш даражаси билан ўрнатилиши мақсадга мувофиқ бўлади.
Инфляция даражасидан ташқари, хорижий захиралар (ёки тўлов баланси) Халқаро валюта жамғармасининг кредит линияларига кирувчи асосий йўналишлардан ҳисобланади. Иқтисодиётнинг реал томонидан қараганда, хорижий валюта захиралари ва савдо баланси ўртасида қуйидаги тенгламага эга бўламиз: