Ajratilgan vaqt: 2-soat Asosiy savollar


Nazorat uchun savollar: (yozma yoki og’zaki nazorat uchun)



Download 357 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/10
Sana11.01.2022
Hajmi357 Kb.
#353195
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
2-Muso al-Xorazmiy

Nazorat uchun savollar: (yozma yoki og’zaki nazorat uchun) 

I. Dunyoviy ilmlarning rivojlanishini tahlil qiling. 

2. Muso al-Xorazmiyning dunyo faniga qo’shgan hissasi to’g’risida sharhlab bering. 

3. Muso al-Xorazmiy va Bayt al-Hukma ilmiy markazi haqida tushuncha bering. 



 

2-savol

: Abu Abdulloh al –Xorazmiy  va uning ilmiy merosi.  

 

2-savol  yuzasidan  dars  maqsadi: 

Abu  Abdulloh  al  –Xorazmiy    va  uning  ilmiy 

merosi  to’g’risida talabalarga tushuncha berish va ularda mustahkam tasavvur hosil 

qildirish. 



Identiv o’quv maqsadlari:

 Abu Abdulloh al –Xorazmiy  va uning ilmiy merosini 

izohlay oladi.  

 

2-asosiy savolning bayoni: 

Milodning IX—XI asrlari Markaziy Osiyoda ilm-fan yuksak taraqqiy etgan 

va buyuk allomalar davri edi. O’sha davrning keng bilimli, peshqadam olimlaridan 

biri  Abu  Abdulloh  al-Xorazmiy  bo’lgan.  Bu  olim  haqida  saqlanib  qolgan 

ma’lumotlar juda kam. Olimning to’liq ismi Abu Abdulloh Muhammad ibn Ahmad 

ibn Yusuf al-Xorazmiydir. Uning yoshligi Xorazmning Xiva, Zamaxshar va Qiyot 

shaharlarida  o’tgan.  Bu  shaharlarda  u  tug’ilgan,  voyaga  yetgan,  yashagan,  ta’lim 

olgan.  Olim  Xurosonda  ham  yashagan.  Uning  mashhurligi  vazir  Abul  Hasan  al-

Utbiy huzurida kotib bo’lib xizmat qilgan davrida cho’qqisiga chiqqan. Shu vazifasi 

tufayli  u  «al-kitob  al-Xorazmiy»  nomi  bilan  ham  tanilgan.  O’z  xizmat  vazifalari 

yuzasidan  Buxoroga  tez-tez  borib  turgan  va  ko’pgina  allomalar  bilan  hamsuhbat 

bo’lgan.  Ayni  vaqtda  ilmga  chanqoq  olim  xizmat  asnosida  amirning  boy 

kutubxonasidan foydalanish huquqini qo’lga kiritgan. Abu Abdulloh al-Xorazmiy 

997 yilda vafot etgan.  




Olimning dunyoqarashi o’sha davrda keng tarqalgan qadimgi yunon falsafasi 

va  madaniyati,  Sharq  namoyandalari  Yoqub  ibn  Ishoq  al-Kindiy,  Abu  Nasr  al-

Forobiy hamda Abu Bakr ar-Roziy ta’siri ostida shakllandi. 

Abu  Abdulloh  al-Xorazmiyning  bizgacha  etib  kelgan,  ko’pchilik  asarlari 

singari  o’sha  davrning  ilm  tili  —  arab  tilida  bitilgan,  yagona  ma’lum  asari  — 

«Mafotih  al-ulum»  («Ilmlar  kalitlari»)-dir.  «Mafotih  al-ulum»ning  qo’lyozma 

nusxalari juda ko’p emas. Yakin-yaqingacha uning to’rt nusxasi bor deb hisoblanib 

kelinar edi. Ana shu to’rt nusxadan uchtasi Buyuk Britaniya muzeyida 7528, 23429 

va  2524  raqamlari  hamda  Berlin  kutubxonasida  I05I  raqami  ostida  saqlanadi. 

Amriqolik  olim  K.  Bosvort  asrimizning  60-yillarida  ushbu  asarning  yana  olti 

nusxasini  Turkiya  kutubxonalarida  borligini  aniqladi.  Barcha  olti  nusxa  Istambul 

shahridagi kutubxonalardadir. 

Abu  Abdulloh  al-Xorazmiyning  bu  asari  o’rta  asrlardagi  fanlar  rivojlanishi 

tarixiga oid kamyob manba sifatida ko’pgana olimlarning diqqat-e’tiborini o’ziga 

jalb etdi. Birinchi bo’lib bu manbani o’rgangan va I895 yilda nashr qilgan olim — 

gollandiyalik sharqshunos Van Flotendir. Shuningdek, I. Yu. Krachkovskiy, V. V. 

Bartold, K. Brokelman, E. Videman, G. Sarton, M. M. Xay-rullaev, U. I. Karimov, 

G.  P.  Matvievskaya,  H.  Hasanov,  A.  Sharipovlar  ham  asarning  turli  tomonlarini 

tadqiq qilganlar. 

«Mafotih  al-ulum»  o’ziga  xos  qomusiy  asar  bo’lib,  o’sha  davrdagi  deyarli 

hamma asosiy fan sohalarini o’z ichiga qamrab olgan. Muallif o’rta asrlardagi har 

bir  ilm  mazmunini  sharhlash  yo’li orqali tushuntirib  beradi.  Olim  ilmlarni  ikkiga 

bo’lib, ularga «arab — shar’iy» va «arab bo’lmagan»larga ajratadi. Bu hol olim o’z 

davrining  namoyandalari  singari  ilmlar  tasnifida  ularni  ikki  kismga  bo’lish 

an’anasiga  sodiq  qolganligini  ko’rsatadi.  Uning  birinchi  an’naviy  «arab»  ilmlari 

qismi o’n bir bobdan iborat fiqh, yetti bobdan iborat kalom, o’n ikki bobdan iborat 

grammatika (sarf va nahC), sakkiz bobdan iborat ish yurgizish, besh bobdan iborat 

she’r  va  aruz  hamda  to’qkiz  bobdan  iborat  tarihdan  tashkil  topgandir.  Ikkinchi 

qismiga esa «arab bo’lmagan» quyidagi ilmlar kiritilgan: ular — uch bobdan iborat 

falsafa, to’qkiz bobdan iborat mantiq, sakkiz bobdan iborat tib, besh bobdan iborat 

arifmetika,  to’rt  bobdan  iborat  handasa,  shuningdek,  to’rt  bobdan  iborat  ilm  an-

nujum, uch bobdan iborat musiqa, ikki bobdan iborat mexanika va uch bobdan iborat 

kimyodir. Shunday qilib, asar ikki qismdan iborat bo’lib, unda o’n besh ilm to’qson 

uch bobda bayon etilgan. 

Abu Abdulloh al-Xorazmiy ilmlar tasnifining shakli quyidagicha: 


Download 357 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish