Айланма маблаьларнинг молиялаштириш усуллари

2. “UZSALAMAN” ОАЖ ШАКЛИДАГИ ҚЎШМА КОРХОНАСИНИНГ 
АЙЛАНМА МАБЛАҒ КЎРСАТКИЧЛАРИ ТИЗИМИ ВА УЛАР 
ТАҲЛИЛИ 
2.1. Корхонанинг айланма маблағлари ва улардан фойдаланиш ҳолати 
таҳлили 
Субъектларда айланма маблағларни бошқариш айланма маблағларнинг 
айланиши, самарадорлик кўрсаткичларини молиявий баҳолаш кўрсаткчилари 
асосида аниқланади. Бундай кўрсаткичлар тизимига қуйидагилар 
киритилади: 
- хом ашѐ ва материалларнинг айланувчанлиги; 
- кредиторлик қарзларининг айланувчанлиги; 
- тайѐр маҳсулотнинг айланувчанлиги; 
- дебиторлик қарзларининг айланувчанлиги; 
- пул маблағларининг айланиш даври. 
Молиявий менжментнинг бошқарув қарорларни қабул қилиш учун 
зарурий бўлган бундай кўрсаткичлари тизимини ҳисоблаш учун ахборотлар 
манбаи сифатида субъектнинг баланс маълумотлари ва молиявий ҳисобот 
маълумотларидан фойдаланилади. Айланма капиталларнинг элементлари 
ўзлуксиз равишда ишлаб чиқариш соҳасидан муомала соҳасига ўтади. 
Айланма капиталларнинг бир қисми доимий равишда ишлаб чиқаришда 
бўлади(ишлаб чиқариш заҳиралари, тугалланмаган ишлаб чиқариш, тайѐр 
маҳсулот), бошқа кисмлари эса- муомала соҳасида бўлади(юклаб жунатилган 
товарлар, дебиторлик қарзлари, пул маблағлари, қимматли қоғозлар). 
Шунинг учун субъектларнинг айланма капиталларининг таркиби ва миқдори 
нафақат ишлаб чиқариш билан балки муомала соҳаси учун ҳам мос келиши 
лозим. 
Ишлаб чиқариш ва муомала соҳаси учун айланма маблағларига 
эҳтиѐжи турли хўжалик фаолияти учун бир хилда бўлмайди чунки айланма 

---

18 
маблағларнинг моддий мазмуни, айланиш тезлиги, ишлаб чиқариш ҳажми, 
ишлаб чиқаришнинг технологик ва ташкилий асослари ва бошқа омиллар
билан аниқланади. Амалиѐтда айланма капиталларни режалаштириш, ҳисоб 
ва таҳлил қилиш учун қуйидаги белгилари бўйича гуруҳланади: 
-ишлаб чиқаришдаги функционал ролига боғлиқ равишда айланма 
ишлаб чиқариш маблағлари ва муомала фондлари; 
-назорат, режалаштириш ва бошқариш амалиѐтига боғлиқ равишда- 
нормаллаштирилган ва нормаллаштирилмаган айланма маблағлар; 
-айланма капиталларнинг шаклланиш манбаларига боғлиқ равишда-
хусусий айланма маблағлар ва қарз айланма маблағлар; 
- ликвидлилик кўрсаткичларига боғлиқ равишда-абсолют ликвидли 
айланма маблағлар, тезда сотиш мумкин бўладиган айланма маблағлар, 
секинроқ сотиш мумкин бўладиган айланма маблағлар; 
-моддий мазмунига боғлиқ равишда меҳнат буюмлари(хом ашѐ, 
материаллар, ѐқилғи, тугалланмаган ишлаб чиқариш ва бошқалар), тайѐр 
маҳсулотлар, товарлар, пул маблағлари ва бошқалар 
-ҳисоб стандартлари ва балансда акс эттирилиши бўйича –заҳирадаги 
айланма маблағлар, пул маблағлари, ва бошқалар; 
-капиталлар қуйилишининг хатарлари даражаси бўйича- минимал 
хатарли айланма капиталлар, юқори даражадаги хатарли айланма капиталлар; 
-айланма капиталларнинг функционал белгилари бўйича- ишлаб 
чиқариш айланма фондлари ва муомала фондларига бўлиниши ишлаб 
чиқариш жараѐнида айланма маблағларнинг иштирок этиш вақтини таҳлил 
қилиш учун муҳимдир. 
Айланма маблағлар баланс активининг 2 чи бўлимида акс этиб, 
айланишдаги пул маблағларида ифодаланади. Асосий фондлардан фарқли 
равишда айланма маблағлар бир ишлаб чиқариш циклида тўла 
ўзлаштирилиб, ўз қийматларини тайѐр маҳслотнинг таннархига ўтказади ва 

---

19 
ҳам буюм-натура, ҳам қиймат ифодасида қайта тикланади, шу тариқа 
бевосита ҳаракатда бўлади. 
2-жадвал