Ajiniyoz nomidagi Nukus dpi o’zbek tili va adabiyoti mutaxassisligi 1-kurs magistranti Xo’jaahmadova Nafisaning Mumtoz tarixiy poetika fanidan taqdimoti

Qadimgi turkiy xalqlar og’zaki ijodining janr xususiyatlarini o’rganish mavzusi adabiyotshunosligimizda qisman bo’lsa-da yoritilgan. Bu sohaning ilk tadqiqotchisi ham Мahmud Koshg’ariydir. Bizning zamonamizda bu masalada akademik B.Valixo’jayev, professor B.To’xliyev, N.Rahmonov va boshqalarning e’tiboriga loyiq qarashlari mavjud. Quyidagi “Devonu lug’otit turk” hamda “Qutadg’u bilig” asarlarida qo’llanilgan turli xil janr namunalaridan misollarni ko’rib chiqamiz

O’TLUK “Devonu lug’otit turk”da o’git, nasihat ruhidagi she’rlar o’tluk deb nomlanadi. Ba’zan bu atama ma’nosini o’vo’t so’zi ham ifodalagan. O’vo’t asli o’gitdir. O’tluk tarbiya mavzusidagi bir necha bandli o’git hamda nasihatlardir. Devonda qofiyalanish tizimiga ko’ra o’tluk janriga xos ikkita she’r parchalari saqlanib qolgan.

Hozirgi tildagi bayoni:

Qo’ni –qo’shni qarindosh, Ko’rsin sendan yaxshilik. Ne-ne sovg’a qilishga, Yaxshirog’in qil ortiq. [1]

Kelsa birov yo’qlashib, Bergil yaxshi ozuq non. Qarg’ab ketar mehmonlar, Kutar bo’lsang gar yomon.

Mehmon kelsa o’tqazgil, Hordiq olib tinch bo’lsin. Oti ham yorug’liqda Arpa somonga to’lsin.

Misol:

Qo’shni-qo’nuq ag’ishqa, Qilg’il ang’ar ag’irlik. Artut alib anung’il, Ezgu tavar o’g’ruluq. I.137 Qo’lsa qali o’g’rayin, Bergil taqi azuqluq. Qarg’ish qilur umalar, Yunchig’ ko’rub qo’nuqluq. I.272 Kelsa uma tushurgil, Tinsin aning aruqluq. Arpa saman yag’utg’il, Bulsin ati yaruqluq. II. 366