Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

Ildizning ikkilamchi tuzilishi. Ildizning birlamchi tuzilishi ildizda ikkilamchi yon meristema to‘qimasi kambiy va fellogenlarning paydo bo‘lishigacha davom etadi. Qiriqquloqlarda va bir urug‘pallali o‘simliklarning ildizlarida ikkilamchi meristemalar hosil bo‘lmaydi, shuning uchun ular birlamchi tuzilishlarni vegetatsiяsini oxirigacha saqlaydi. Ochiq urug‘lilar va ikki urug‘pallali o‘simliklar ildizlarida ildizning eniga kengayishini ta’minlovchi kambiy o‘z faoliяtini ko‘rsatib uzunasiga (tangental) bo‘linib ichkariga markaziy silindrga ikkilamchi ksilema (yog‘ochlik) elementlarini, tashqariga po‘stloq tomon ikkilamchi floema (lub) elementlarini hosil qiladi (37-rasm). Har yilgi kambiyning faoliяti natijasida ildizda yil halqalari paydo bo‘ladi. Lekin poяga nisbatan ildizda yil halqalarining hosil bo‘lishi sustroq boradi, shuning uchun ildizlarning yoshini yil halqalariga qarab hisoblashda qiyinchiliklar tug‘iladi. Ildizning po‘stloq qismidagi doimiy to‘qimalar ikkilamchi tuzilishda uzoq vaqt saqlanmaydi, o‘rniga periderma hosil bo‘ladi. Po‘stloq meristema to‘qimasi felogenning ish faoliяti va periderma hujayrasining cho‘zilishi natijasida ildiz eniga o‘sadi va yo‘g‘onlashadi.

Ksilema va floyema hujayralarning guruhlari oralig‘idagi kambiy qatlami avvaliga bir-birlaridan ajraladi. Keyinchalik protoksilema nurlari qarshisidagi perisikl hujayralari tangental bo‘linib ikkala kambiyni bir-birlari bilan birlashib birlamchi ksilema atrofida uzluksiz qavatlar hosil qiladi. Perisikldan hosil bo‘lgan kambiyning qismi parenxima hujayralaridan iborat bo‘lib o‘tkazuvchi to‘qimalar hosil qilishga qodir emas. Ular faqat birlamchi o‘zak nurlarining parenximasini hosil qiladi. Ildiz yo‘g‘onlashgan sari qo‘shimcha o‘zak nurlari - lub va yog‘ochlik nurlari hosil bo‘ladi.

Perisikl hujayralarining tangental bo‘linishi natijasida fellogen hosil bo‘ladi va fellogen hujayrasi tashqi tomonga po‘kakni hosil qila boshlaydi.

Ochiq urug‘lilarni va ikki pallali o‘simliklarning hammasi ham ikkilamchi tuzilishga o‘tavermaydi. Ingichka uzoq yashamaydigan ildizlar hayotining oxirgacha kambiysiz o‘sadi. Ba’zi ikki pallali o‘simliklar ham kambiylarini yo‘qotadilar yoki ularda kambiy hosil bo‘lmaydi.