Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti

Keys matni

 

Qadim  zamonlardayoq  odamlar  samoviy  yulduzlarning  bir-biriga  nisbatan 

vaziyati  uzoq  vaqtlar  oralig‘ida  o‘zgarmasligini,  sayyoralar  esa  shu  yulduzlar 

orasida  murakkab  traektoriyalar  bo‘yicha  xarakatlanishini  sezganlar.  Qadimgi 

yunon olimi Ptolemey geosentrik nazariyaga asos soladi ya’ni Yer atrofida barcha 

sayyoralar  xarakatlanadilar  deb  xisoblandi.  Beruniy  xam  xuddi  shunday  goya 

---

6 

 

tarafdori edi. Axmad al – Farg‘oniy, Ulug‘bek, Ali Qushchi, kabi buyuk allomalar 

xam  yulduzlar  va  sayyoralar  vaziyatini  aniqlashga  doir  olamshumul  ishlarni 

bajarishgan.  Geosentrik  goyasi  XVI  asr  boshlarida  N.  Kopernik  tomonidan 

geliosentrik sistema asoslab berilguncha xukmronlik qildi.  

Uzoq  astronomik  kuzatishlar  Kopernikning  geliosentrik  sistemasi  to‘g‘ri 

ekanini  kursatdi.  Daniyalik  T.  Bregge  ko‘plab  aniq  kuzatishlarni  amalga  oshirdi. 

Shunday kuzatishlarini umumlashtirib I.Kepler quyidagi qonunlarni yaratdi.  

Kepler planetalar xarakatini uzoq tekshirishlar natijalarini umumlashtirib o‘z 

qonunlarini berdi.  

1.Sayyoralar fokuslaridan birida Quyosh joylashgan muayyan ellips bo‘ylab 

xarakatlanadilar.  

2. Sayyoralarning radius - vektorlari teng vaqtlar ichida teng yuzalar chizadi.