Ajiniyaz nomidagi nukus davlat pedagogika inustuti tabiiy fanlar fakulteti

Tabiatda tarqalganligi.

Yer qobig‘idagi bor elementi miqdori har bir tonnaga 4 grammdan to‘g‘ri kelishi aniqlangan. Shunga qaramay, bor asosan minerallar ko‘rinishida uchraydi. Borning 100 dan ziyod o‘z minerallari mavjud bo‘lib, boshqa elementlar minerallari tarkibida bor deyarli uchramaydi. Deyarli barcha minerallarda bor kislorod bilan birikkan bo‘ladi. Sof element holatidagi bor tabiatda uchramaydi. U ko‘plab birikmalar tarkibida, lekin oz konsentratsiyalar bilan keng tarqalgan bo‘lib, asosan, boratlar va borosilikatlar ko‘rinishida mavjud bo‘ladi. Dengiz suvidagi bor miqdori 4,6 mg/l deb baholangan. Datolit (CaBSiO₄OH), danburit (CaB₂Si₂O₈) singari borosilikatlar va asharit (MgB₂(OH)), gidroboratsit (Ca, Mg)B₆O₁₁∙6H₂O eng keng tarqalgan bor minerallaridir.

Bor ajratib olish uchun iqtisodiy jihatdan maqbul minerallar esa kolemanit (Ca₂B₆O₁₁·5H₂O), kernit (Na₂B₄O₆(OH)₂∙3H₂O), ulkesit (NaCaB₅O₆(OH)₆·5H₂O) va tanakor hisoblanadi.

Qo‘llanishi

Bor tolalari ko‘plab kompozit materiallar tarkibida mustahkamlovchi modda sifatida qo‘llanadi. Shuningdek, elektronika sohasida, kremniyning o‘tkazuvchanligini o‘zgartirish maqsadida, unga akseptor qo‘shimcha sifatida bor ishlatiladi. Metallurgiyada esa po‘latning toblanganlik darajasini oshiruvchi mikrolegirlovchi modda sifatida qo‘shiladi. Tibbiyotda esa xavfli o‘simta kasalliklarini davolashda bor terapiyasi qo‘llanadi. Borning vodorodli birikmalari katta samaradorlikka esa reaktiv yoqilg‘i bo‘lib, shuningdek, borning vodorod bilan ba’zi polimer birikmalari kuchli kimyoviy ta’sirlarga bardoshliligi bilan ahamiyatlidir.

Atom energetikasida esa bor kislotasi yadro reaktorlaridagi neytronlarni yutib qoluvchi qalqon sifatida keng qo‘llaniladi. Shuningdek, bor kislotasining tibbiyot va veterinariyada ham qo‘llanish sohalari mavjud.