Ajiniyaz atindaǵi nókis mámleketlik pedagogikaliq instituti súwretlew óneri hám texnologiyaliq tálim fakulteti

AJINIYAZ ATINDAǴI NÓKIS MÁMLEKETLIK PEDAGOGIKALIQ INSTITUTI
SÚWRETLEW ÓNERI HÁM TEXNOLOGIYALIQ TÁLIM FAKULTETI
Súwretlew o’nerı hám ınjenerlik grafikasi tálim baǵdarı
2a-kurs talabasi bekbauliev Jalg’as. Siziw pa’nin oqitiw metodikasi pa’ninen

KURS JUMISI
Tema;Injenerlik grafikasinin’ basqa pa’nler menen baylanislari
Orinladi; Bekbauliev.J
Qabillaid ;Amaniyazov.A


Nukus 2022


Jobası:
1 Injenerlik grafikasinin’ basqa pa’nler menen baylanislari
2 Panler arasindag’I baylanis
3 Ilim hám texnologiyalardıń jedel rawajlanıwı


Kirisw

Jámiyet islep chikarish kúshleriniń taraqqiy etiwi menen bir waqıtta sızılmalardı rásmiylestiriwi hám olardıń mazmunı ózgerip barǵan.Mısalı túrli buyımlardı súwretlew, yaǵnıy súwret sızıw payda bolıwınan aldınrok payda bolǵan, keyinirek turaq-jaylar, qorǵanlar hám bas, qa imaratlar qurıwda “illanlar» dep atalıwshı dáslepki sızılmalar payda bóle basladı. Bul sızılmalar ádetde óz úlkenliginde imarat qurılatuǵın orınnıń ózinde tikkeley jer maydanına sızılar edi. Bunday sızılmalardı sızıw ushın dáslepki sızılma ásbaplar -aǵash cirkul-ólshewshi hám jıptan islengen tuwrı múyeshli úshmúyeshlik jaratılǵan.

Keyinirek bunday plan -sızılmalar, pergament, aǵash hám shúbereklerge kishreytirilgen halda sızılatuǵın bolǵan.
Sızılmalarda buyımlardıń formasın, ólshemlerin kórsetiwge háreket etkenler.
Ózbekstan tariyxında da ımaratlar qurıw boyınsha kóplegen sheber ustalar bolǵan. Bul ustalar geometriyalıq formaların áp-áneydey oyda sawlelendire alǵanlar hám túrli texnikalıq máselelerdi sheshiwdiń eń jaqsı usılın tańlay bilgenler, bunı bizgeshe saqlanıp kiyatırǵan Samarqand, Buxara, Xiva hám Toshknt qalalarındaǵı tariyxıy esteliklerde, imaratlarda qurıwımız múmkin. XvI-ásirdiń ekinshi yarımı hám XvII-ásirdiń baslarında metll islew zavodlarında buyımlardı sızılmaları boyınsha emes, bálki model-úlgileri boyınsha jasaǵanlar. XvII-ásir aqırlarında úlgiler ornına sızılmalardı qollay basladılar. Bul sızılmalar Anıq masshtabǵa ámel etilmegen halda sızılǵan, biraq olarǵa buyımlı ólshemleri qóyıla baslanǵan.
XvIII-ásirdiń baslarında kemasozlikning jedel rawajlanıwı nátiyjesinde qatań masshtabda sızılǵan anıq sızılmalar zárúr bolıp qaldı. 1685-1750 jıllarda sızılǵan sızılmalar anaǵurlım jetilisken edi. Bul sızılmalarda 3 suwret qullanilgan bolıp, olarda kámalarning 3 ólshemi; uzınlıǵı, eni hám bálentligin kórsetiw múmkin bolǵan. 1798 jılda fransuz jumısshıları Gaspar Monj uzınıń Sızılma geometriya shıǵarmasın baspa etdi, bul dóretpe proyeksion sızılmachilikka tiykar salındı.
Gaspar Monjning buyımlardı óz-ara perpendikulyar eki tegislikke tuwrı múyeshli proyeksiyalaw usılı zamanagóy sızılmalar dúziwdi úlken qolaylıq jarattı.
XvIII-asrga kelip sızılmalar júdá puqtalıq menen ústinen reńli tushni yurguzib orınlanǵan. Bul sızılmalarda qırqıwlar buyımdıń materialına qaray túrli reńlerge bo'yab suwretlengen.
XIX-asrga kelip pán hám texnikalıq rawajlanıwı sızılmalarǵa bolǵan talap hám mútajlikti asırıp jiberdi. Bul dáwirde házirgi sızılmalarına tiykar jaratıldı, olarǵa qoyılatuǵın talaplar qáliplese bardı.
XX-asrga kelip jer ústki koslik hám elektron esaplaw texnikanıń gúllep rawajlanıwı, kárxanalar mámleketlikler ortasında buyım ayrboshlashning keńeyiwi sızılmalarǵa qoyılatuǵın talaplardı unifikaciyalawǵa qaratılǵan mámleket, mámleketlikleraro hám halqaro standartlar jaratılıwma alıp keldi.
Házirgi waqıtta barlıq tarawlardıń sızılmaları mámleket yamasa standart talaplarına qatań ámel etilgen halda atqarıladı. Sol sebepli sızılmanı, xamma ushın tushinarli bolǵan -internatsional til dep biladilar.