Ҳайдовчи ва унинг ҳаракат хавфсизлигини таъминлашдаги ўрни

Темперамент шахснинг ўзига хослигини ифодалаб, руҳий жараёнларнинг ўтиш динамикасини аниқлайди. Темпераментнинг тўртта тури мавжуд: холерик, сангвиник, флегматик ва меланхолик.
Темперамент иш қобилиятида акс этади. Масалан, холерик учун юқори даражадаги эмоционал қўзғалувчанлик хос бўлиб, автомобилни бошқаришда ишга осойишта муносабатда бўлувчи флегматикка нисбатан тезроқ чарчайди. Сангвиник ҳайдовчилик касбида ўзини яхши намойиш этади. Меланхолик барча транспорт воситалари ҳайдовчилик касбий фаолияти учун унчалик яроқли бўлиб ҳисобланмайди.
Толиқиш - инсон фаолияти давомида кучайиб борадиган ва унинг вақтинчалик самарадорлигини пасайтиришга олиб келадиган инсон руҳий ҳолати ўзгаришларининг мажмуидир.
Сергаклик - бу марказий нерв тизимининг зарур ишни бажаришга тайёрлик даражасидир.
Ҳайдовчи иш қобилиятининг даражасига кўп ҳолда меҳнатни ташкил этиш таъсир кўрсатади. Масалан, нотўғри тузилган иш жадвали тунги ҳаракатланиш олдидан ва ундан кейин тўлиқ дам олишга имкон бермайди.
Толиқиш ҳолатида кўплаб йўл-транспорти ҳодисалари содир этилади. Толиқиш таъсири остида кўриш функцияси, ҳаракатланиш реакцияси ва ҳаракат мувофиқлиги ёмонлашади, диққатнинг жадаллиги сустлашади, тезликни сезиш даражаси йўқолади. Толиққанда ҳайдовчида апатия, ҳолсизланиш, бўшашиш ҳолати вужудга келади. Диққатлилик даражаси камаяди. Жавобгарлик ҳис - туйғуси сустлашади.
Ҳайдовчининг руҳий ҳолати ва унинг биологик имкониятларини ўрганишни аввал сезишда кўрамиз.
Сезиш - бу моддий оламдаги ҳодисаларнинг ва предметларнинг одам онгида акс эттирилишидир. Сезиш кўриш, эшитиш, ушлаб кўриш, тери орқали, ҳаракатланиш, тебраниш ва ҳоказоларга бўлинади.
Идрок - предмет ва ҳодисаларни билишда сезишдан кейинги юқорироқ поғонадир. Идрок этишда атроф-муҳитдан сезиш орқали олинган маълумотлар яхлит умумлашган ҳолда намоён бўлади.
Автомобилни бошқаришда кўриш таҳлил қилувчи сифат шаклида атрофдаги муҳит тўғрисидаги асосий ахборот воситаси ҳисобланади. Йўлдаги ҳаракат вазиятини кўриш ёмонлашиши ЙТҲ келиб чиқишининг асосий омилларидан бири. Ҳаракат миқдори суткани қоронғи вақтида 2030 % га пасайишига қарамасдан, авторнинг таҳлилига кўра, Тошкент вилояти автомобил йўлларидаги охирги беш йил ичида содир этилган ЙТҲнинг 3545 % куннинг қоронғи даврига тўғри келади.
Икки полосали йўлдан қарама-қарши полосада ҳаракат йўқ бўлган вақтда, 80 км/соат тезлик билан ҳаракатланаётган ҳайдовчи кўз қарашининг 43,2 % автомобилнинг 25-120 м олдидаги йўл бўлагини кўришга, қолган вақтни эса йўлни, қатнов қисмини, йўл ёқасини ва бошқа йўл элементларини кўришга сарфлайди (1-расм). Агарда икки полосали йўлда қарама-қарши ҳаракат кузатилса, унда ҳайдовчи кўриш диққатининг 30 % вақтини қаршидан ҳаракатланаётган автомобил олади.

Йўл элементлари эса 47,9 % ни ташкил этади, унинг асосий қисми йўл қопламасини ва автомобил-нинг олдидаги йўл ҳолатини баҳолашга сарфланади.