|
1 . Aholining daromadlari va ularning turlari. Nominal va real daromad
Hayot darajasi va sifati ko'p jihatdan aholi daromadlari hajmiga bog'liq, shuning uchun bu hodisani batafsilroq ko'rib chiqish zarur ko'rinadi.
Iqtisodiyotda ishlab chiqarilgan jamiyatning yalpi daromadi uning rivojlanishiga barcha ishlab chiqarish omillari: mehnat, yer, kapital va tadbirkorlik qobiliyatining qo'shgan hissasiga muvofiq taqsimlanadi. Bu taqsimot asosiy (funktsional) deb ataladi. Natijada omilli yoki birlamchi daromad bo'lib, uning asosiy shakllari ish haqi, tadbirkorlik foydasi, foiz va renta bo'lib, ularning o'lchamlari raqobat sharoitlariga bog'liq.
Biroq, ishlab chiqarish omillarining marjinal mahsuldorligi iqtisodiyotda taqsimlashning yagona mezoni emas, chunki u ularning hech biriga ega bo'lmagan va omil daromadini ololmaydigan shaxslarni (xususan, nogironlar, qariyalar, voyaga etmaganlar) tashqarida qoldiradi. . Ularning daromadlari (pensiyalar, nafaqalar, stipendiyalar, turli to'lovlar ko'rinishidagi ijtimoiy transfertlar) ijtimoiy ishlab chiqarishda ishtirok etish bilan shartlanmaydi va funktsional daromadlarni qayta taqsimlash yoki ikkilamchi (shaxsiy) taqsimlash natijasidir. Ikkilamchi daromadning hajmi sezilarli darajada davlat tomonidan olib borilayotgan ijtimoiy siyosatga bog'liq.
Shaxsiy (shaxsiy) daromad omil daromadidan ancha yuqori bo'lishi mumkin, chunki u odatda bir nechta manbalarni o'z ichiga oladi (shaxsiy yordamchi xo'jalikni yuritish, jinoiy faoliyatda ishtirok etish, lotereyada yutuq va boshqalar).
Demak, aholi daromadlari uy xo'jaliklari tomonidan olingan barcha natura va pul mablag'laridir. Ular naqd yoki naqd shaklda bo'lishi mumkin.
Natura shaklidagi daromadlarga qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, chorvachilik mahsulotlari, xizmatlar va boshqa natura ko‘rinishdagi mahsulotlarning barcha tushumlari kiradi.
Naqd pul daromadlari - odatda qayta tiklanadigan va har oy muntazam ravishda uy xo'jaligi yoki alohida a'zolarga to'planadigan pul tushumlari. Uy xo'jaliklarining daromadlari quyidagilardan iborat: xodimlarning ish haqi va ish beruvchilarning boshqa daromadlari; o'z-o'zini o'rganishdan olingan daromadlarning bir qismi; tadbirkorlik faoliyatidan olingan foyda; shaxsiy investitsiyalardan olingan daromadlar (ijara, foizlar, dividendlar), to'lovlar va komissiyalar. Uy xo'jaliklarining pul daromadlariga alimentlar, pensiyalar, stipendiyalar, nafaqalar va muntazam ravishda olinadigan pul ko'rinishidagi boshqa yordamlar kiradi. Jamg'arma mablag'lari, olingan yoki to'langan ssudalar, iste'mol maqsadlarida foydalanilgan taqdirda ham, uy xo'jaliklari daromadiga kiritilmaydi.
Ish haqi va ish haqi, masalan, maosh oluvchilar, soliqlar ushlab qolingunga qadar, naqd ish haqi oladigan uy xo'jaligining barcha a'zolarining umumiy ish haqidir. U asosiy va ikkinchi darajali faoliyatdan olingan daromadlarni o'z ichiga oladi va qoida tariqasida, asosiy ish haqini, ishlamaydigan vaqt uchun to'lovlarni, bonuslarni, nafaqalarni, nafaqalarni (shu jumladan bevosita ish beruvchi tomonidan to'lanadigan ijtimoiy nafaqalarni) qoplaydi.
O'z-o'zini ish bilan ta'minlash daromadlari - uy xo'jaligining o'z-o'zini ish bilan ta'minlashdan (yakka tartibdagi tadbirkorlikdan), shuningdek oddiy yoki tasodifiy tadbirkorlik va mustaqil faoliyatdan olingan naqd puldagi daromadi. kasbiy faoliyat.
Daromad darajasini baholash uchun nominal va real daromad tushunchalaridan foydalaniladi.
Nominal daromad - bu soliq va narx darajasidan qat'i nazar, pul daromadining butun miqdori.
Ixtiyoriy daromad - bu soliqlar va boshqa majburiy to'lovlar chegirilgan nominal daromad, ya'ni aholi tomonidan bevosita iste'mol va jamg'arma uchun foydalaniladigan mablag'lar.
Haqiqiy daromad - bu ixtiyoriy daromad miqdoriga sotib olinishi mumkin bo'lgan tovarlar va xizmatlar soni. Haqiqiy daromad miqdori uning nominal darajasiga, daromad solig'iga, iste'mol tovarlari narxlariga bog'liq. Aholining real daromadlari har oy va butun yil uchun hisoblangan iste'mol narxlari indeksidan foydalangan holda faqat ma'lum bir davr uchun dinamikada aniqlanadi:
RD = (ND - NP) (1.1)
bu erda RD - real daromad, p.;
ID - nominal daromad, rubl;
IP - soliqlar va majburiy to'lovlar, rubl;
I - iste'mol narxlari indeksi.
Ba'zan aholining real daromadi pulning xarid qobiliyati ko'rsatkichi orqali aniqlanadi, bu turli davrlarda bir xil miqdorda sotib olinishi mumkin bo'lgan tovarlar yoki xizmatlar hajmining o'zgarishini tavsiflaydi. Bu usul yordamida real daromadlarni hisoblashda tovarlar sifati va ularning u yoki bu guruhlari doirasidagi narxlar nisbati o‘zgarmasligi, tovar taqchilligi va narxlarni davlat tomonidan tartibga solinishi nazarda tutiladi. Agar bu shartlar bajarilsa, pul birligining xarid qobiliyati aholi jon boshiga to'g'ri keladigan daromad miqdorida sotib olinishi mumkin bo'lgan tovarlarning jismoniy hajmi bilan belgilanadi. Olingan natija o'rganilayotgan davrda aholining real pul daromadlaridagi o'zgarishlarni ancha aniq tavsiflaydi.
Insonning hayot aylanishiga qarab, olingan daromad 1) mehnat faoliyatida ishtirok etishdan oldin (mehnat yoshiga etgunga qadar); 2) mehnat, tadbirkorlik, ijtimoiy faoliyatda ishtirok etishdan; 3) vaqtincha ishsizlar (ishsizlar, qochqinlar va boshqalar); 4) mehnat faoliyatini tugatgandan keyin (pensionerlar).
Huquqiy nuqtai nazardan daromad qonuniy (qonuniy) va noqonuniy (noqonuniy) bo'lishi mumkin. Ikkinchi guruhga belgilangan tartibda ro'yxatdan o'tkazilmagan, soliq solishdan yashirilgan, jinoiy kelib chiqishi bo'lgan faoliyatdan olingan daromadlar kiradi.
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda aholi daromadlari toʻgʻrisidagi maʼlumotlarning manbai uy xoʻjaliklarining namunaviy soʻrovlari, deklaratsiya maʼlumotlari hisoblanadi. shaxslar ularning soliq organlariga taqdim etilgan daromadlari, milliy hisoblar tizimidagi (MSH) uy xo'jaliklarining ish haqi va yakuniy iste'mol xarajatlari ko'rsatkichlari bo'yicha. Belarus Respublikasida daromadlarni o'rganishda ular aholining pul daromadlari va xarajatlari balansiga va olti mingga yaqin uy xo'jaliklarining tanlab olingan so'rovlariga tayanadilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
