Aholi turmush darajasi statistikasi

Dividend – bu foydaning aktsiyadorlarga ulush sifatida tegadigan qismi. Dividend aktsiya chiqargan korxonaning rentabel ishlashiga bog’liq. Shu sababdan turli firmalarning aktsiyasiga har xil divident beriladi. Aktsiyalar oddiy va imtiyozli bo’lishi mumkin. Oddiy aktsiyaga tegadigan divident kafolatlanmaydi. Korxona (firma) foyda ko’rsa dividend beriladi, zarar ko’rsa dividend to’lanmaydi.

Imtiyozli aktsiyalarga beriladigan dividend kafolatlanadi. Uning miqdori oldindan belgilanadi va korxonaning ish natijasiga bog’liq bo’lmaydi. Ammo imtiyozli aktsiyalar oz bo’lganidan kafolatli dividendni hamma ham olavermaydi.

Bozor iqtisodiyoti rivojlangan sari dividendning daromaddagi hissasi ortib boradi, chunki aholining tobora ko’proq qismi aktsiyadorlarga aylanadi. Aktsiyadan olinadigan nominal daromad (A_nd) quyidagicha aniqlanadi:




Bu yerda: D – dividend; A_b – aktsiya qiymati.

Aktsiyadan olinadigan real daromadni hisoblash uchun inflyatsiyaning ta’siri inobatga olinadi:

A_rd = A_nd^. J_p
Bu yerda: J_p – baho indeksi.





Foiz stavkasi va renta haqini hisoblash
Foiz – bu pul egasi o’z pulini o’zgalarga qarzga bergani uchun oladigan daromadi. Foiz darajasi kreditga (qarzga) bo’lgan talabga va uning taklifiga bog’liq bo’ladi. Kreditga talab oshsa foiz ko’payadi, taklif oshsa, kamayadi. Foiz qarzga berilgan pul summasiga nisbatan ulush darajasida belgilanadi, ya’ni foiz stavkasi aniqlanadi:


;
KD = QS • F_s
Bu erda: F_ns – nominal foiz stavkasi; KD – ko’zlangan daromad (foiz); QS – qarz summasi.

Agar qarzga berilgan 1000 so’m uchun bir oydan so’ng 1100 so’m olinsa, qo’shimcha daromad 100 so’mni, foiz stavkasi esa – oylik daromadning 10 foizini tashkil etadi. Foizning yalpi miqdori:

• 
  nominal foiz stavkasiga;
  
• 
  qarzga berilgan pul miqdoriga;
  
• 
  ssuda berish muddatiga;
  
• 
  inflyatsiya darajasiga bog’liq bo’ladi.
  

Muddat qancha katta bo’lsa, tavakkal qilish darajasi shuncha yuqori va kredit beruvchining kapitaldan boshqa maqsadlarda foydalanish uchun imkoniyatlari shuncha oz bo’ladi. Shu sababli bunday hollarda ssuda foizining stavkasi ham yuqori bo’ladi.
Nominal foiz stavkasiga inflyatsiya ham kuchli ta’sir etadi. Shu sababli uning real miqdori aniqlanadi:
F_rs = F_ns^. J_p
Bu yerda: F_rs – real foiz stavkasi; J_p – baho indeksi.
Foizning real stavkasi qarz berish yoki bermaslik masalasini hal qilishga qodir. Kutiladigan daromad real foiz stavkasini qoplabgina emas, balki undan oshgan taqdirdagina qarz bersa maqsadga muvofiq bo’ladi.

Renta – bu ko’chmas mulk egalarining o’z mulkini muqobil ishlatishdan olgan daromadi. Er, imorat, xonadon, uy va boshqalar ijaraga berilib, undan daromad ko’riladi. Ular muqobil ishlatilganda ortiqcha daromad topiladi va u rentani tashkil etadi. Daromadlar tizimida er egasi mulkdor sifatida rentani o’zlashtiradi, ammo er taklif o’zgarishlariga ta’sirchan emas, chunki u cheklangan.

Shu sababli turli joylarda rentaning daromad sifatidagi ahamiyati ham har xil bo’ladi. Mulk egalarining o’z mulkini muqoil ishlatishdan olgan renta daromadlari quydagicha hisoblanadi:

SR = MR • (S+X)

Bu yerda: SR – sof renta; MR – mutloq renta; S – erga soliq; X – yerning holatini saqlash va yaxshilash uchun sarflangan harajatlar.