Ahmadjonov ilhom luxmonovich

Alkilaril efirlarining reaktsiyalari 
Arilalkil efirlari turli xil katalizatorlar ta’sirida qaytaguruhlanish 
reaktsiyasiga uchrab alkilfenollarga aylanadi. Masalan, benzilfenil efiridan asosan 
n-benzilfenol, difenil efiridan esa n-gidroksibifenil hosil bo’ladi [].
Alkilfenilefirlari L`yuis kislotalari ta’sirida izomerlanganda orto va (yoki) 
para-alkilfenollar hosil bo’ladi:

---

66 
OH OH 
_OR _ R 
AlCl
3
+ 
CS
2
Reaktsiya ichki molekulyar yoki molekulalararo mexanizmda borishi 
mumkin. Ikkilamchi butilfenilefirini qaytaguruhlanish reaktsiyasi AlCl
3
ishtirokida 
molekulalararo mexanizmda (bimolekulyar) boradi va konfiguratsiyasini aylanishi 
kuzatiladi:
OH OH 
OHCH
2
CH
3
−OCH−CH
2
−CH
3
AlCl
3
¯ | 
| + CH
3
CH
3
CH−CH
2
CH
3
| 
CH
3
Oddiy efirlar kuchsiz L`yuis asoslari kuchli kislotali muhitda protonlanadi. 
Masalan, ular AlCl
3
ta’sirida yuqori haroratda dialkillanishi ham mumkin.
Alkil va diaril efirlari S
E
reaktsiyalariga ham oson kirishadi. Ayniqsa, ular 
uchun alkillash va atsillash reaktsiyalari xarakterli.

---

67 
II.2. Fenollarning 2.4-Dinitroxlorbenzol bilan alkillash reaktsiyasi (tahlil)
Keyingi yillarda organik kimyogarlar aromatik birikmalar faqat elektrofil 
almashinish reaktsiyalariga emas, balki yana nukleofil almashinish reaktsiyalariga 
kirishishi mumkinligini tan olishdi. Bu reaktsiyalarning mexanizmi turlicha bo’lib 
molekulaning aromatik qismi substratning va nukleofil tabiatiga hamda reaktsiya 
sharoitiga bog’liqdir [22].
Umumiy holda, aromatik qatorda boradigan nukleofil almashinish 
reaktsiyalari turli xil bo’lishi mumkin. Ammo biz to’rt xil mexanizm to’g’risida 
fikr yuritamiz:
1. S
N
Ar