Ahmad Yugnakiy 12-asr oxiri, Samarqand, Yugnak qishlogʻi 13-asr 1

Ahmad Yugnakiy

Yugnakiy, Ahmad Yugnakiy (12-asr oxiri,

Samarqand, Yugnak qishlogʻi — 13-asr 1-

yarmi, ?) — shoir, mutafakkir. Tarjimai holi

haqida deyarli maʼlumot yoʻq. "Hibat

ulhaqoyiq" ("Haqiqatlar tuhfasi") asari

bizgacha yetib kelgan. Uning oxirida Adib

Ahmad ismi tilga olinadi. Asar

nusxalaridan biriga temuriy

amaldorlardan Arslonxoja Tarxon

tomonidan ilova qilingan 10 baytli

masnaviyda Yu. haqida baʼzi maʼlumotlar

mavjud. Undan maʼlum boʻlishicha, Adib

Ahmad Yugnak degan soʻlim va bahavo

joyda tugʻilgan. Otasining oti Mahmud

Yugnakiy boʻlgan. Kitobi adabdan iborat

boʻlib,nomi —"Hibat ulhaqoyiq". Kitob

koshgʻariy tilda sheʼriy yoʻl bilan yozilgan.

"Qutadgʻu bilig"dan 1—2 a. keyin

yaratilgan bu asar oʻzbek mumtoz

adabiyotining noyob durdonasi

hisoblanadi. Alisher Navoiy "Nasoyim

ulmuhabbat" tazkirasida Yu.ni Oʻrta

Osiyoning mashhur shayxlari qatoriga

qoʻyib, uning tugʻma koʻrligi xususida

soʻzlaydi, yana Navoiy Husayn Boyqaroʼtt

oʻgʻli Badiuzzamonga yozgan xatlaridan

birida ham "Hibat ulhaqoyiq"dan

parchalar keltiradi. "Hibat ulhaqoyiq"

asari shoir haqidagi maʼlumotlarni

birmuncha toʻldirishga, Yu. yashab ijod

etgan davrni tahlil qilishga imkon beradi.

YU. tugʻilgan joy olimlar oʻrtasida koʻp

tortishuvlarga sabab boʻlgan.

Samarqand, Fargʻona va Turkistonda

Yugnak degan joy borligi aytilsada,

koʻpchilik uni Samarqand atrofida

deyishga moyil va keyingi tadqiqotlar bu

fikrning toʻgʻriligini tasdiqlaydi. 12-asrda

yashagan mashhur muarrix Abulkarim

asSamʼoniy "AlAnsob" ("Nasabnoma")

kitobida yozadi: "Bu nisba (taxallus)

"Yugʻanak"dan va bu (joy) Samarqand

qishloqlaridan. Bu nisba bilan Abuhomid

Ahmad ibn Abu Ahmad alYugʻanakiy

mashhurdirlar".

Shoir "Hibat ulhaqoyiq"ni tugatib, uni

hukmdori Dod Sipohsolorbekka taqdim

etadi. Mashhur sharqshunos olim

Ye.E.Bertels bu asar qadimiy oʻzbek

adabiy tilidan mumtoz oʻzbek adabiy

tiliga oʻtishda bir koʻprik boʻlganini aytadi.

Asar tilida qadimiy turkiy soʻzlardan koʻra,

arab va fors soʻzlarining koʻp qoʻllangani

shundan dalolat beradi. Yu. bu asari bilan

oʻzbek adabiy tili va adabiyoti rivojiga

katta hissa qoʻshgan.

"Hibat ulhaqoyiq" 14 bob, 512 misradan

iborat. Dostonning 1bobi Allohga hamd,

2bobi Muhammad (sav) naʼti va

choryorlar taʼrifiga, 3bobi Dod

Sipohsolorbek madhiga bagʻishlangan.

4bobda kitobning yozilish sabablari

bayon qilingan. Dastlabki 4 muqaddima

bobdan soʻng asosiy qismga oʻtiladi.

5bob — maʼrifatning foydasiyu

jaholatning zarari, bbob — til odobi, 7bob

— dunyoning oʻtkinchiligi, 8 bob —

saxiylik va baxillik, 9 va 10boblar turli

masalalarga bagʻishlangan boʻlib, 11bob

— kitobning xotimasi (asarning 1480 yil

Istanbulda Abdurazzoq Baxshi

tomonidan koʻchirilgan nusxasida 11 bob

mavjud — 3 bob yo tushib qolgan, yo

boshqalariga qoʻshilib ketgan).

YU. oʻzini shoir emas, balki adab

muallimi, deb hisoblagan. Oʻziga xos

axloq kitobi boʻlgan bu asarga Qurʼoni

karim va Hadisi sharif maʼnolari

singdirilgan. U islom dini axloqini tashviq

qilish, komil insonni tarbiyalab

yetishtirish maqsadi bilan yozilgan.

"Hibat ulhaqoyiq" ilk bor uygʻur yozuvida

bitilgan. Uning nusxalari koʻp boʻlib,

ularda asar hajmi turlicha. Hozircha

maʼlum qoʻlyozmalardan 3 tasi (biri

uygʻur yozuvi, ikkinchisi arab va uygʻur

yozuvi, uchinchisi esa arab yozuvi bilan

bitilgan) toʻliq, qolganlari parchalardan

iborat. 1444 yil Samarqandda

Zaynulobidin baxshi, 1480 yil Istanbulda

Abdurazzoq baxshi va Turkiyaning

Toʻpqopi kutubxonasidagi nomaʼlum

kotib tomonidan koʻchirilgan

qoʻlyozmalar eʼtiborli nusxalar

hisoblanadi. Asarni 1marta turk olimi

Najib Osimbek topib (inv. №4757), nashr

ettirgan (qisqartirilgan nashri — 1906,

toʻliq nashrlari1916, 1925). Keyin 1951 va

1992 yillarda uni R.R. Arat soʻzboshi,

izohlar va 6 ta nusxasining faksimilesi va

Turkiyada 16-asrda koʻchirilgan arab

yozuvidagi nusxasining tarjimasi bilan

nashr ettirgan. Oʻzbekistonda asardan

parchalar Fitrat, Oybek, P.Shamsiyev,

S.Mutallibovlar tomonidan oʻzbek

adabiyoti namunalaridan tuzilgan

majmualarda eʼlon qilingan. Soʻng u

Q.Mahmudov tomonidan alohida kitob

holida eʼlon qilindi (1968; 1971). Oʻtgan

asr oxirlarida uygʻur olimlari H.Temur va

T.Ayyub, qozoq olimlari E.Qurishjonov va

boshqaSogʻindiqovlar uni asl matni,

tarjima va fotonusxalari bilan nashr

ettirganlar. Shuningdek, Ye.E.Bertels,

Fitrat, Fuod Koʻprulu, T.Takin, E.Rustamov,

N.Mallayev, A.Qayumov, A.Hayitmetov,

A.Rustamov, M.Imomnazarov, B.Toʻxliyev,

N.Rahmonov, I.Haqqulov, G.Xoʻjanova va

boshqalar Yu. va "Hibat ulhaqoyiq"

haqida u yoki bu darajada tadqiqot

ishlarini olib borganlar.

Manbalar

Hibat ulhaqoyiq, T., 1968, 1971;

Qadimgi obidalar, T., 1972; Qadimiy

hikmatlar, T., 1987; XI—XIV asrning

turkiy yodgorliklari, T., 1994.

Alisher Navoiy, Nasoyim ulmuhabbat

[Mukammal asarlar toʻplami], 17j., T.,

2001; Abdurauf Fitrat, "Hibat

ulhaqoyiq" [Tanlangan asarlar, 3 j.li], 2j.,

T., 2000; Mahmudov Q., Ahmad

Yugnakiyning "Hibat ulhaqoyiq" asari

haqida, T., 1972; M a l l a ye v N.,

Oʻzbek adabiyoti tarixi, T., 1976; Oʻzbek

adabiyoti tarixi [5 j.li], 1j., T., 1978;

Buyuk siymolar, allomalar, 1-kitob, T.,

Adabiyot

1995; Xoʻjanova G., "Hibat ulhaqoyiq"

haqiqatlari, T., 2001.

Ergash Ochilov.

Oʻzbek adabiyoti

•Milodiy VII asrgacha  

•VIII-XIII asrlar (Qadimgi)  

 

•XIV-XV asrlar (Temuriylar davri)  

•XVI-XIX asrlar (Mumtoz)  

 

•XIX-XX asrlar (Milliy uygʻonish)  

•1905-30 yillar (Jadid davri)  

•1930-80 yillar (Sovet davri)  

•1990 yillaridan keyin (Mustaqillik)

Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasi

Adib Ahmad Yugnakiy (XII — XIII asrlar)

Adib Ahmad binni Mahmud Yugnakiy,

yirik adib, hadisshunos va taʼlimiy

didaktik adabiyot namoyandasi.

Fargʻona vodiysining Yugʻnoq qishlogʻida

tugʻilgan, «Hibatul-haqoyiq» («Haqiqat

sovgʻalari») asari Fargʻona hukmdori Dod

Sipohsolor bekka bagʻishlangan.

Navoiyning taʼriflashicha, tugʻma koʻr

boʻlgan. Asarning arab va uygʻur

yozuvidagi qoʻlyozma nusxalari (XV

asrda koʻchirilgan) Istanbulda saqlanadi.

Asar 14 bobni tashkil qilgan Qurʼon va

Hadis hikmatlarining badiiy sharhidir.

Taʼlimiy doston janriga mansub bu

asarda ijtimoiy, siyosiy masalalar bayon

qilingan, bilim foydasi va til odobi kabi

axloqiy muammolar talqini berilgan. Adib

Ahmad yashagan davri va joyi haqida

adabiyotshunoslikda turli qarashlar

mavjud. Asarining toʻla matni (izoh va

nasriy bayon) eʼlon qilingan, rus olimlari

S.Malov, E.Bertels, N.Baskakov,

I.Stebleva; turk olimlari F.Koʻprulu,

N.Osimbek, R.R.Arat, T.Takin va oʻzbek

olimlari Fitrat, Q.Mahmudov, I.Haqqulov,

M.Imomnazarov, H.Boltaboevning

tadqiqot va maqolalari bor.

Nashr qilingan manbalar

Ahmad Yugnakiy. Hibatul-haqoyiq.

Kitobda: Q. Mahmudov. Ahmad Yugnakiy

va uning «Hibatul-haqoyiq» asari

toʻgʻrisida. — T.: 1972; 

Ahmad Yugnakiy. Hibatul-haqoyiq

(nashrga tayyorl. Q. Mahmudov) -T.:

1972.

Fitrat. Hibatul-haqoyiq.. «Tanlangan

asarlar». (nashrga tayyorl.H.Boltaboev).

2-jild. — T.: Maʼnaviyat, 2000; 

Q.Mahmudov. XII—XIII asrlar adabiy

manbalarining fonetikasi. — T.: 1994; 

H.Boltaboev. Butun ehtimollarning

kuchlisi. «Oʻzbekiston adabiyoti va

Ilmiy adabiyot

sanʼati», 1997. 13 iyun. 

G.Xoʻjanova. «Hibatul-haqoyiq»

haqiqatlari. — T.: 2001.

 

Ko‘proq o‘rganish

Ushbu maqolani yozishda Oʻzbekiston

milliy ensiklopediyasi (2000-2005)

maʼlumotlaridan foydalanilgan.

 

"

https://uz.wikipedia.org/w/inde

x.php?

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).

title=Ahmad_Yugnakiy&oldid=20050

32

" dan olindi 

So‘nggi tahrir 10 oylar avval Plane…