Ахборот тизимларини лойиҳалаш

8-bо„lim. AT ishlashini kuzatish: 

- kelishilgan kafolat bо‗yicha ishlar olib borish; 

- ishlab chiqish bо‗yicha kafolatdan keyingi xizmatlar. 

Tekshirib kо‗rish – bu tashkilot tashkillanishi va tashkiliy tamoyillarini о‗rganish va 

kelajak tahlili tekshirib kо‗rish. Olingan natijalar bо‗yicha quyidagilar bajariladi: 

1. Ishlab chiqilgan AT asoslash va tizimni bosqichma-bosqich ishlab chiqish; 

2. Tizim ishlab chiqish uchun texnik topshiriqlar tuzish; 

3. Tizimning ishchi va texnik loyihasini ishlab chiqish. 

Tekshirib  kо‗rish  bosqichida  ikki  tashkil  etuvchini  ajratish  maqsadga  muvofiq:  AT 

tadbiq ketma-ketligini aniqlash va tashkilot faoliyatini birma-bir tahlil etish. 

Tekshirib  kо‗rish  birinchi  bosqichining  asosiy  vazifasi  –  aniqlangan  vazifalar 

bо‗yicha  maqsad  va  vazifalarini  va  yuqori  darajada  avtomatlashtirilgan  obyekt  axborot 

elementlari bо‗yicha loyihaning haqiqiy hajmini baholash. 

Bu  masalalar  AT  buyurtmachisi  tomonidan  yoki  maslaxat  beruvchi  tashkilot  bilan 

birga  hal  qilinishi  mumkin.  Bu  bosqich  tizim  foydalanuvchisi  va  biznes  ekspertlar  bilan 

uzviy  birgalikda  olib  boriladi.  Birgalikni  asosiy  vazifasi  buyurtmachi  talablarini  tо‗la  va 

bir  qiymatli  tushunib  olishdan  iborat.  Ma‘lumki,  kerakli  axborotlar  rahbarlar, 

foydalanuvchilar  va  ekspertlar  orasida  suxbat  va  seminar,  intervyular  olib  borish 

yordamida hosil qilinadi. 

Tekshirib kо‗rish bosqichi tugallanishi bilan AT yaratish uchun zarur mablag‗ hajmi 

va  texnik  yondoshish  ehtimolligi  imkoniyati  aniqlanadi  (qurilmalar  bilan  ta‘minlash 

mablag‗i, sotib olinuvchi dastur mablag‗i va yangi dasturlar ishlab chiqish mablag‗i). 

Bu  bosqich  natijasida  aniq  kо‗rsatiladi,  ya‘ni  loyihaning  bahosi  bilan  kelishilsa 

natijada  buyurtmachi  nima  oladi,  u  qachon  tayyor  mahsulotni  oladi  va  u  qancha  turadi 

(katta  loyihalar  bо‗lganda  ishni  har  xil  bosqichlarini  mablag‗  bilan  ta‘minlash  grafigi). 

Hujjatda  faqatgina  xarajatlar  kо‗rsatilib  qolmasdan  tizimdan  keladigan  imkoniyatlar, 

masalan, loyiha qachon tо‗la sarflarni oqlaydi va iqtisodiy samara qancha kutiladi. 

Hujjatning taxminiy mazmuni: 

-  tizim  muvaffaqqiyatli  ishlashi  uchun  ta‘sir  etishi  mumkin  bо‗lgan  cheklanishlar, 

tavakkalchiliklar, yomon faktorlar; 

-  kelajakda  ishlatiladigan  tizim  uchun  shartlar  tо‗plami:  tizim  arxitekturasi, 

qurilmaviy  va  dasturiy  resurslar,  tashkillanish  shartlari,  xizmat  qiluvchi  shtatlar  va  tizim 

foydalanuvchilari; 

- ayrim bosqichlarni tugallanishi, ishni topshirish-qabul etish formalari, kerakli zarur 

resurslar, axborot xavfsizligi bо‗yicha ishlar; 

---

 

26 

- tizim bajaruvchi ishlar tavsifi; 

- tizimni rivojlantirish imkoniyatlari; 

- tizimni axborot obyektlari; 

- tizim va inson orasidagi interfeysi (muloqot) vazifalar bо‗yicha; 

-  dasturiy  ta‘minot  uchun  dasturiy  va  axborot  komponentalariga  talablar,  SUBD  ga 

talablar; 

- loyihada nimalar amalga oshirilmaydi. 

Tashkilot  faoliyatini  birma-bir  tahlil  bosqichida  quyidagi  masalalar  о‗rganiladi: 

boshqarish  vazifasini  amalga  oshirishni  ta‘minlash,  tashkillanish,  shtatlar  va  tashkilotni 

boshqarish bо‗yicha ishlar hajmi, shu kabi yuqorida boshqaruvchi tashkilotga bog‗liqligi. 

Bu bosqichda quyidagilar aniqlab olinadi: 

-  masalalar  rо‗yxati  va  tizimosti  tashkillanishi  aniqlanishini  ta‘minlovchi  direktiv 

materiallar va instruktiv metodik materiallar; 

- masalalar yechilishining yangi uslublarini qо‗llanish imkoniyatlari. 

Analitiklar ikkita о‗zaro aloqador shaklli axborotlarni belgilaydi va yig‗adi: 

-  biznesda hosil bо‗ladigan axborot va ularni vazifalari; 

-  tashkilot  uchun  ahamiyatga  ega  bо‗lgan  narsalar  haqida  axborot  va  nimalardir 

ma‘lum bо‗lgan axborotlar ma‘nosi. 

Boshqarishning har bir funksional masalasini о‗rganishda quyidagilar aniqlanadi: 

-  masala nomi, uni yechish muddati va davriyligi; 

-  masalani rasmiylashtirish darajasi; 

-  masala yechilishi uchun zarur axborot joyi; 

-  kо‗rsatkichlar va ularni miqdoriy tavsifi; 

-  axborotni tuzatish (о‗zgartirish) tartibi; 

-  kо‗rsatkichlarni  hisoblashning  mavjud  algoritmlari  va  tekshirishni  amalga 

oshiruvchi usullar; 

-  axborotlarni yig‗ish, uzatish va qayta ishlashni ta‘minlovchi mavjud vositalar; 

-  aloqani bog‗lovchi mavjud vosita; 

-  masala yechimi aniqligini qabul qilish; 

-  masala yechishni murakkabligi; 

-  boshlang‗ich ma‘lumotlarni va natijalarni yetkazish uchun qabul qilingan shakllar; 

-  masala yechimi haqidagi axborotni qabul qiluvchilar. 

Bu  bosqichda  eng  kо‗p  mehnat  talab  qiluvchi  masala,  lekin  juda  yaxshi 

rasmiylashtiriluvchi  bо‗lsa  ham,  bu  tashkilot  ichida  hujjatlar  aylanishini  tavsiflashdir. 

Hujjatlar  aylanishini  tavsiflashda  hujjatlar  harakati  marshruti  sxemasi  tuziladi  va  unda 

quyidagilar belgilanishi zarur: 

-  hujjatlar soni; 

-  hujjatlarni rasmiylashtirilish joyi; 

-  hujjatlarni rasmiylashtirishda ularni о‗zaro aloqasi; 

-  hujjatlar harakatining uzoqligi va marshruti; 

---

 

27 

-  hujjatlarni saqlash va foydalanish joyi; 

-  ichki va tashqi axborotlar aloqalari; 

-  belgilar bо‗yicha hujjatlar hajmi. 

Tekshirish  davomida  avtomatlashtirilishi  maqsadga  muvofiq  bо‗lgan  boshqarish 

masalalarini rо‗yxati va ularni bajarilish ketma-ketligi aniqlanadi. 

Tekshirish 

davomida 

(bosqichida) 

muhimlik 

darajasiga 

qarab 

tizimda 

mо‗ljallanadigan  vazifalarni  ketma-ketligi  aniqlanadi.  Bu  ketma-ketlikni  tavsiya  etishni 

usullaridan biri - bu MuSCoW dir. 

U  asosan  tо‗rtta  qismdan  iborat:  Must  have  -  zaruriy  vazifalar,  Should  have  - 

maqsadga  muvofiq  vazifalar,  Could  have  -  mumkin  bо‗lgan  vazifalar  va  Won't  have  - 

mavjud bо‗lmagan vazifalar. 

Birinchi  qismda  tizim  muvaffaqqiyatli  ishlashini  ta‘minlash,  ikkinchi  va  uchinchi 

qismlarni ta‘minlanishi vaqt va mablag‗ chegarasini aniqlaydi.  

Oxirgi qism juda muhim bо‗lib, u loyihani qо‗llanish chegarasini aniq belgilaydi.  

Tashkilot ishi modeli ikki turda tashkil etiladi: 

- ―Mavjudliligi‖ modeli – tashkilotda mavjud biznes jarayonni tasvirlaydi; 

- ―Qanday  bо‗lishi  kerak‖  modeli  –  bu  AT  qо‗llanilganda  biznes  jarayonda  zarur 

о‗zgartirishlarni tasvirlaydi. 

  Tahlil  etish  bosqichida  quyidagi  masalalarni  yechish  uchun  testlash  guruhini  jalb 

qilish zarur: 

- MBBT  (SUBD),  operatsion  tizim,  qurilmalar  platformalari  va  boshqalar 

foydalanishi mо‗ljallanganlari  uchun nisbiy tavsiflar olish uchun; 

- AT ni muvaffaqiyatlish ishlashini ta‘minlovchi ish rejasi va uni testlash uchun. 

Barcha  loyihalar  uchun  testlovchilarni    ishga  qо‗shish  ishlab  chiqishni  boshlang‗ich 

bosqichidan  boshlash  maqsadga  muvofiqdir.  Agar  loyiha  yechimi  maqsadga 

nomuvofiqligi  kechroq  aniqlansa,  u  holda  bu  xatoni  tо‗g‗rilash  juda  qimmatga  tushishi 

mumkin. AT dagi xatoliklarni qancha oldin aniqlansa, AT shuncha arzon tushgan bо‗ladi. 

Tizimni  testlash  vaqti  va  aniqlangan  xatolarni  tuzatishni  AT  ishlab  chiqish  davomida 

emas, balki loyihalash bosqichida bajarish kо‗zda tutilishi kerak. 

Testlashtirishni  avtomatlashtirish  uchun  xatolarni  kuzatish  tizimidan  foydalanish 

kerak.  Bu  esa  yagona  bir  xatolar  saqlovchisini  belgilaydi, ularni takrorlanishini kuzatadi, 

bartaraf etishni tezlatadi va unumdorligini oshiradi, tizimni qisman nosozligini kо‗rsatadi, 

testlovchilar guruhi va tizim ishlab chiqish guruhi orasida aloqani bog‗laydi. Loyiha katta 

bо‗lgan  sayin  xatolarni  kuzatishga  zarurat  shuncha  qiyin    bо‗laveradi.  AT  texnik 

topshirig‗ini rasmiylashtirish uchun tekshirish natijalari obyektiv asos bо‗ladi.  

Texnik  topshiriq  –  bu  avtomatlashtirilgan  boshqaruv  tizimini  ishlab  chiqish  uchun 

zarur bо‗lgan asosiy boshlang‗ich ma‘lumotlarni va maqsadni belgilab beruvchi hujjatdir. 

Texnik topshirqni ishlab chiqishda quyidagi masalalarni yechish zarur: 

1. 

AT  yaratishning  umumiy  maqsadini  belgilash,  tizimosti  va  funksional 

masalalarni aniqlash; 

---

 

28 

2. 

Tizimostilariga qо‗yiladigan talablarni aniqlash va asoslash; 

3. 

Texnik  qurilmalar  majmuasiga,  dasturiy  va  matematik  ta‘minot-lariga, 

axborotlar bazasiga talablar ishlab chiqish va asoslash; 

4. 

Loyihalashtirilayotgan tizimga qо‗yiladigan umumiy talablar; 

5. 

Tizim tuzish uchun masalalar rо‗yxati va bajaruvchilar aniqlanadi; 

6. 

Tizim bosqichlarini yaratish va ularni bajarish muddatini belgilash; 

7. 

Tizimni  yaratish  uchun  zarur  mablag‗lar  hisoboti  va  uni  tadbiq  etishdan 

olinadigan iqtisodiy samaradorlik hisoblanadi. 

Texnik topshiriq shakli va ma‘nosiga qо‗yiladigan talablar 3.1-jadvalda keltirilgan: 

 

 

 

 

 

 

Tablitsa 3.1. Sostav i soderjaniye texnicheskogo zadaniya (GOST 34.602- 89) 

№

 p\p 

Razdel 

Soderjaniye 

1  Obshiye svedeniya 



 

polnoye  naimenovaniye  sistemi  i  yeye  uslovnoye 

oboznacheniye  



 

shifr temi ili shifr (nomer) dogovora;  



 

naimenovaniye 

predpriyatiy 

razrabotchika 

i 

zakazchika sistemi, ix rekviziti  



 

perechen 

dokumentov, 

na 

osnovanii 

kotorix 

sozdayetsya IS  



 

planoviye sroki nachala i okonchaniya rabot  



 

svedeniya ob istochnikax i poryadke finansirovaniya 

rabot  



 

poryadok  oformleniya  i  predyavleniya  zakazchiku 

rezultatov  rabot  po  sozdaniyu  sistemi,  yeye  chastey  i 

otdelnix sredstv 

2  Naznacheniye i seli 

sozdaniya (razvitiya) 

sistemi 



 

vid avtomatiziruemoy deyatelnosti  



 

perechen  obyektov,  na  kotorix  predpolagayetsya 

ispolzovaniye sistemi  



 

naimenovaniya 

i 

trebuemiye 

znacheniya 

texnicheskix, 

texnologicheskix, 

proizvodstvenno-

ekonomicheskix  i  dr.  pokazateley  obyekta,  kotoriye  doljni 

bit dostignuti pri vnedrenii IS 

3 

Xarakteristika obyektov 



 

kratkiye svedeniya ob obyekte avtomatizatsii  

---

 

29 

avtomatizatsii 



 

svedeniya ob usloviyax ekspluatatsii i xarakteristikax 

okrujayushey sredi 

4 Trebovaniya k sisteme 

Trebovaniya k sisteme v selom: 

1. 

trebovaniya  k  strukture  i  funksionirovaniyu 

sistemi  (perechen  podsistem,  urovni  iyerarxii,  stepen 

sentralizatsii,  sposobi  informatsionnogo  obmena,  rejimi 

funksionirovaniya, 

vzaimodeystviye 

so 

smejnimi 

sistemami, perspektivi razvitiya sistemi)  

2. 

trebovaniya 

k 

personalu 

(chislennost 

polzovateley,  kvalifikatsiya,  rejim  raboti,  poryadok 

podgotovki)  

3. 

pokazateli 

naznacheniya 

(stepen 

prisposoblyayemosti  sistemi  k  izmeneniyam  protsessov 

upravleniya i znacheniy parametrov)  

4. 

trebovaniya 

k 

nadejnosti, 

bezopasnosti, 

ergonomike, 

transportabelnosti, 

ekspluatatsii, 

texnicheskomu  obslujivaniyu  i  remontu,  zashite  i 

soxrannosti informatsii, zashite ot vneshnix vozdeystviy, k 

patentnoy chistote, po standartizatsii i unifikatsii 

Trebovaniya k funksiyam (po podsistemam) : 



 

perechen podlejashix avtomatizatsii zadach  



 

vremennoy reglament realizatsii kajdoy funksii  



 

trebovaniya  k  kachestvu  realizatsii  kajdoy  funksii,  k 

forme  predstavleniya  vixodnoy  informatsii,  xarakteristiki 

tochnosti, dostovernosti vidachi rezultatov  



 

perechen i kriterii otkazov 

Trebovaniya k vidam obespecheniya: 



 

matematicheskomu (sostav i oblast primeneniya mat. 

modeley i metodov, tipovix i razrabativayemix algoritmov)  



 

informatsionnomu  (sostav,  struktura  i  organizatsiya 

dannix,  obmen  dannimi  mejdu  komponentami  sistemi, 

informatsionnaya  sovmestimost  so  smejnimi  sistemami, 

ispolzuemiye  klassifikatori,  SUBD,  kontrol  dannix  i 

vedeniye  informatsionnix  massivov,  protseduri  pridaniya 

yuridicheskoy sili vixodnim dokumentam)  



 

lingvisticheskomu 

(yaziki 

programmirovaniya, 

yaziki  vzaimodeystviya  polzovateley  s  sistemoy,  sistemi 

kodirovaniya, yaziki vvoda- vivoda)  



 

programmnomu  (nezavisimost  programmnix  sredstv 

---

 

30 

ot  platformi,  kachestvo  programmnix  sredstv  i  sposobi 

yego  kontrolya,  ispolzovaniye  fondov  algoritmov  i 

programm)  



 

texnicheskomu  



 

metrologicheskomu  



 

organizatsionnomu 

(struktura 

i 

funksii 

ekspluatiruyushix  podrazdeleniy,  zashita  ot  oshibochnix 

deystviy personala)  



 

metodicheskomu  (sostav  normativno-  texnicheskoy 

dokumentatsii 

5  Sostav i soderjaniye 

rabot po sozdaniyu 

sistemi 



 

perechen stadiy i etapov rabot  



 

sroki ispolneniya  



 

sostav organizatsiy — ispolniteley rabot  



 

vid i poryadok ekspertizi texnicheskoy dokumentatsii  



 

programma obespecheniya nadejnosti  



 

programma metrologicheskogo obespecheniya 

6 Poryadok kontrolya i 

priyemki sistemi 



 

vidi, sostav, obem i metodi ispitaniy sistemi  



 

obshiye trebovaniya k priyemke rabot po stadiyam  



 

status priyemnoy komissii 

7 

Trebovaniya k sostavu i 

soderjaniyu rabot po 

podgotovke obyekta 

avtomatizatsii k vvodu 

sistemi v deystviye 

1. 

preobrazovaniye 

vxodnoy 

informatsii 

k 

mashinochitayemomu vidu  

2. 

izmeneniya v obyekte avtomatizatsii  

3. 

sroki 

i 

poryadok 

komplektovaniya 

i 

obucheniya personala 

8 

Trebovaniya k 

dokumentirovaniyu 



 

perechen podlejashix razrabotke dokumentov  



 

perechen dokumentov na mashinnix nositelyax 

9  Istochniki razrabotki 

dokumenti  i  informatsionniye  materiali,  na  osnovanii 

kotorix razrabativayetsya TZ i sistema 

 

Texnik  loyihalash  bosqichi  yakunida  AT  majmuasi  uchun  kо‗p  ishlab  chiqariluvchi 

mahsulot  yetkazib  berish  hujjatlari  ishlab  chiqiladi  va  shu  bilan  birga  texnik  talablar 

aniqlanadi hamda kam tayyorlanadigan mahsulotlar uchun texnik topshiriqlar tuziladi. 

Ishchi  hujjatlar  bosqichida  dasturiy  mahsulot  yaratish  amalga  oshiriladi  va  barcha 

zarur  hamda  kerakli  hujjatlar  ishlab  chiqiladi.  Bu  hujjatlar  AT  ni  ishga  tushirish  uchun 

zarur  va  yetarli  ma‘lumotlarni  о‗z  ichiga  oladi.  Ishlab  chiqilgan  hujjatlar  kerakli  holda 

rasmiylashtirilgan, kelishilgan va tasdiqlangan bо‗lishi kerak. 

Avtomatlashtirilgan  tizimlarni  bir  kо‗rinishi  sifatida  AT  uchun  ham  sinashning 

quyidagi  kо‗rinishlari  amalga  oshirilishi  kerak:  boshlang‗ich,  tajribaviy  ishlab  chiqish  va 

---

 

31 

topshiriluvchi.  Ba‘zi  zarur  hollarda  tizim  va  uning  qismlarini  qо‗shimcha  boshqa 

sinashlarini ham о‗tkazish mumkin. 

AT  ning  qismlarini  о‗zaro  aloqalariga  va  avtomatlashtiriluvchi  obyektga  qarab 

majmuaviy  yoki  avtonom  sinash  mumkin.  Avtonom  sinash  tizimning  biror  qismini  о‗z 

ichiga  oladi.  Ularni  tajribaviy  ishlab  chiqishga  tayyorligiga  qarab  о‗tkaziladi.  Hamma 

turdagi  sinashlarni  о‗tkazishda  ham  ―Sinash  dasturi  va  uslubi‖  deb  ataluvchi  hujjatlar 

ishlab  chiqiladi.  Bu  hujjatni  ishlab  chiqiluvchi  shartnomada  yoki  texnik  topshiriqda 

kо‗rsatiladi.  Eslatma  sifatida  hujjatda  sinov  ma‘lumotlari,  nazorat  test  yoki  misollar 

keltiriladi. Boshlang‗ich tekshiruv tizimni ishga layoqatliligini va uni tajribaviy ishlashga 

qabul  qilish  mumkinligini  aniqlash  uchun  о‗tkaziladi.  Boshlang‗ich  tekshiruvni  ishlab 

chiquvchi  tomonidan  sinash  о‗tkazilib  bо‗lganda  va  taklif  etilgan  dasturlar,  texnik 

qurollarni, barcha hujjatlarni sinov о‗tkazish uchun tayyorligini AT foydalanuvchisi ishlab 

chiqqan hujjatlari bilan tо‗la tanishgandan keyin о‗tkaziladi. 

Tajribaviy  ishlab  chiqishda  tizimni  sifatli  va  sonli  xarakteristik  ma‘lumotlarda 

sinaladi  va  foydalanuvchi  shaxsni  bu  tizimda  ishlashiga  tayyorligi  hamda  xaqiqiy 

qulayligini  belgilash  kerak  bо‗lgan  hollarda  ba‘zi  tuzatmalarga  tayyorligi  kо‗rsatiladi. 

Qabul qilish  sinovida  tizimni  texnik topshiriqqa  mosligi,  tajribaviy  ishlab  chiqish  sifatini 

kо‗rish  va  doimiy  ishlab  chiqishga qabul  qilish imkoniyati  kabi  masalalar  yechiladi.  AT 

tiplashtirilgan  loyihalash  tayyor  о‗zlashtirilgan  elementlar  yordamida  amalga  oshiriladi. 

Tiplashtirilgan  loyihalash  usulini  qо‗llash  uchun  asosiy  talablar  tayyor  sinalgan 

komponentlar yordamida yangi AT yaratishdan iborat.  

Loyihaviy  yechimni  ommaviylash  (LEO)  –  bu  loyiha  yechimlariin  umumiylikka 

moslashdir.  

LEO  uchun  qabul  qilingan  klassifikatsiya  –  bu  tizimni  dekompozizatsiya  darajasiga 

asoslangan. Quyidagi LEO turlari alohida qaralishi mumkin: 

-  LEO elementlari masala uchun ommaviy yechim yoki masala ta‘minotining alohida 

turlari; 

-  tizimosti  LEO  –  alohida  tizim  ostida  bо‗lib,  ular  ommalashtirish  elementi  sifatida 

qatnashadi  hamda  funksionallashni  hisobga  olib  tashqi  axborotlararo  aloqalarni 

minimallashtiradi; 

-   obyektlangan LEO – bu ommalashgan sohalar loyihasidir. 

Har  bir  ommalashgan  yechimda  maxsuslashgan  elementlardan  tashqari  LEO  tavsifi 

hujjatlari  va  moslash  protseduralari  keltiriladi.  Har  xil  turdagi  LEO  uchun  asosiy 

maxsusliklar 3.3-jadvalda keltirilgan.  

 

 

Tablitsa 3.3. Dostoinstva i nedostatki TPR 

Klass TPR 

Realizatsiya TPR 

Dostoinstva 

Nedostatki 

---

 

32 

Elementniye TPR 

Biblioteki metodo-

oriyentirovannix 

programm 



 

obespechivayetsya 

primeneniye modulnogo podxoda k 

proyektirovaniyu i 

dokumentirovaniyu IS 



 

bolshiye zatrati vremeni 

na sopryajeniye raznorodnix 

elementov vsledstviye 

informatsionnoy, 

programmnoy i texnicheskoy 

nesovmestimosti  



 

bolshiye zatrati vremeni 

na dorabotkuTPR otdelnix 

elementov 

Podsistemniye TPR 

Paketi prikladnix 

programm 



 

dostigayetsya visokaya stepen 

integratsii elementov IS  



 

pozvolyayut osushestvlyat: 

modulnoye proyektirovaniye; 

parametricheskuyu nastroyku 

programmnix komponentov na 

razlichniye obyekti upravleniya  



 

obespechivayut: sokrasheniye 

zatrat na proyektirovaniye i 

programmirovaniye 

vzaimosvyazannix komponentov; 

xorosheye dokumentirovaniye 

otobrajayemix protsessov obrabotki 

informatsii 



 

adaptivnost TPR 

nedostatochna s pozitsii 

neprerivnogo injiniringa 

delovix protsessov  



 

voznikayut problemi v 

kompleksirovanii raznix 

funksionalnix podsistem, 

osobenno v sluchaye 

ispolzovaniya resheniy 

neskolkix proizvoditeley 

programmnogo obespecheniya 

Obyektniye TPR 

Otrasleviye 

proyekti IS 

1. 

kompleksirovaniye vsex 

komponentov IS za schet 

metodologicheskogo yedinstva i 

informatsionnoy, programmnoy i 

texnicheskoy sovmestimosti  

2. 

otkritost arxitekturi - 

pozvolyayet ustanavlivattPR na 

raznix programmno-texnicheskix 

platformax  

3. 

masshtabiruemost- dopuskayet 

konfiguratsiyu IS dlya peremennogo 

chisla rabochix mest  

4. 

konfiguriruemost - 

pozvolyayet vibirat neobxodimoye 

podmnojestvo komponentov 



 

problemi privyazki 

tipovogo proyekta k 

konkretnomu obyektu 

upravleniya, chto vizivayet v 

nekotorix sluchayax daje 

neobxodimost izmeneniya 

organizatsionno-

ekonomicheskoy strukturi 

obyekta avtomatizatsii 

 

---

 

33 

Ommaviy loyihalashda asosan ikki yо‗nalishdan foydalaniladi: 

-  parametrik yо‗naltirilgan loyihalash; 

-  modelga yо‗naltirilgan loyihalash. 

Parametrik yо‗naltirilgan loyihalash quyidagi bosqichlarni о‗z ichiga oladi: qо‗yilgan 

masalalar  uchun  tadbiqiy  dasturlar  paketi  yaroqliligini  baholash  kriteriyasi,  yaratilgan 

kriteriyalar  bо‗yicha  TDP  ni  ma‘qulligini  tahlil  etish  va  baholash,  eng  maqbul  paketni 

tanlash  va  sotib  olish,  sotib  olingan  TDP  ning  parametrlarini  moslash.  TDP  ni  baholash 

kriteriyasi quyidagi guruhlarga bо‗linadi: 

-  paket imkoniyatlari va vazifalari; 

-  paketning asosiy belgilari va xossalari; 

-  dasturiy mahsulotga talablar; 

-  paket hujjatlari; 

-  baholash tartibini belgilovchi faktorlar; 

-  paketni о‗rnatish maxsusliklari; 

-  paket tadbiqi va ishlashi bо‗yicha sotuvchi yordami; 

-  paket sifatini baholash va uni foydalanish tajribasi. 

Har  bir  guruh  kriteriyasida  yangi  xususiy  kо‗rsatkichlar  kriteriyasi  mavjud  bо‗lib, 

ular yuqorida tanlangan TDP tahlilidan kelib chiqadi. Aniq TDP uchun kriteriyaning sonli 

miqdori  ekspertlar  yordamida  kelishilgan  baholash  shkalasi  bо‗yicha  о‗rnatiladi.  Ular 

asosida  TDP  lar  guruhlari  va  majmualari  bо‗yicha  rasmiylashtiriladi.  Normallashtirilgan 

о‗rtacha koeffitsiyentlar ham ekspertlar usulida aniqlanadi.  

Modelga  yо‗naltirilgan  loyihalash  ommaviy  AT  xarakteristikasini  va  turkumini 

avtomatlashtiriluvchi obyekt modeliga mos ravishda adaptatsiya qilishdan iborat.  

Loyihalash  texnologiyasi  bu  holda  ommaviy  AT  modeli  bilan  ishlash  hamda  aniq 

tashkilot modeliga yagona muhitni ta‘minlashi kerak.  

Ommaviy  AT  maxsus  metaaxborot  bazasida  avtomatlashtiriluvchi  obyekt  modelini 

о‗zida saqlab, bu asosda dasturiy ta‘minotni konfiguratsiyalash asosida amalga oshiriladi. 

Shunday  qilib,  AT  ni  modelga  yо‗naltirilgan  loyihalash  avtomatlashtiriluvchi  obyekt 

modeli  maxsus  dasturiy  instrumentariy  orqali  tuzishga  mо‗ljallangan.  Bulardan  tashqari, 

ommaviy AT modeli asosida yangi tizim tashkil qilish mumkin. 

Repozitoriy о‗zida AT ni asosiy modelini va ba‘zi AT sinflarining ommaviy modelini 

hamda aniq tashkilot AT ni saqlaydi. 

Repozitoriydagi AT ning asosiy modeli о‗zida ommaviy AT dasturlari orqali biznes-

funksiya,  biznes-jarayonlar,  biznes-obyektlar,  biznes-qoidalar,  tashkiliy  strukturalari 

tavsiflarini akslantiradi. 

AT  ni  ommaviy  modeli  ba‘zi  bir  sohalar  yoki  ommaviy  tashkilotlar  uchun  AT 

konfiguratsiyasini  tavsiflaydi.  Aniq  bir  tashkilot  modeli  tashkilotni  maxsus  belgilari 

bо‗yicha  mos  ommaviy  model  asosida  yoki  tashkilotni  asosiy  fragmentlarini  tanlash 

asosida  yoki  bu  modellarni  avtomatlashtirilgan  adaptatsiya  usulida  ekspertlar  xulosasi 

asosida tuziladi. 

---

 

34