Ахборот тизимлари ва технологиялари Кириш

ААТнинг концептуал модели. Ахборот тизими фойдаланувчиларнинг талабига мувофиқ ахборотларни йиғиш, қайд этиш, узатиш, сақлаш, тўплаш, қайта ишлаш, тайёрлаш ва тақдим этишга мўлжалланган. Концептуал нуқтаи назардан қараганда, ахборот тизими – бу операцияни бажарувчи тизим ва бошқарувчи тизим ўртасидаги воситачи саналади (4.1-расм).

4.1-расм. Ахборот тизимининг концептуал модели.

Ахборот технологияси ахборот тизими ичидаги технология саналади. Ахборот тизими тизимдаги маълумотлар, ахборотлар билан операцияни амалга оширади. Ахборот тегишли муаммога қаратилган бўлиб қарорлар қабул қилиш учун асос бўлиб хизмат қилади. Ахборот ҳал этилиши лозим бўлган вазифага мувофиқ ва ушбу вазифани ҳал этувчи ходимнинг қобилиятига мувофиқ қайта ишланади.

Ахборот тизимининг функционал модели.Ахборот тизимининг функционал моделини қуйидагича тасаввур этиш мумкин(4.2-расм).

Ахборот тизими

1 - ахборотни ташкил этиш, сақлаш ва тақдим этиш тизими;
2 - ахборотни киритиш, янгилаш ва тузатиш тизими;
3 - ахборотни истеъмол қилиш тизими.

4.2-расм. Ахборот истеъмол қилиш тизими

Мазкур моделдан кўриниб турибдики, ахборот тизимининг соҳаси ахборот объектлари мажмуидан иборат ахборот маконини ифодалайди. Умуман олганда ахборот макони бир хилда эмас, чунки унда ахборотнинг юзага келиши, ташкил этилиши ва жойлаштирилиши жиҳатидан фарқланувчи ахборот объектларини ўзида сақлайди.
Тизим орқали барча ахборотларнинг юзага келишини қуйидаги асосий процедураларга ажратиш мумкин: сақлаш, қидириш, қайта ишлаш, киритиш ва чиқариш. Биринчи учтаси ички босқич саналади, тўртинчи ва бешинчилари эса мазкур тизим билан ахборот манбаи ва ташқи муҳит ўртасидаги алоқани таъминлайди.


4.Маълумотлар базаси билан ишлаш схемаси.

Ҳар қандай фойдаланувчи маълумотлар базаси билан ишлаш тартибини батафсил билиши лозим. МББТ нинг самарадорлиги муносабатлар устида муносабатлар алгебрасининг саккиз амалини бажариш имконияти борлиги билан аниқланади. Бу амаллар муносабатларни қуйидагилар: қўшиш (бирлашмаси), кўпайтириш (кесишмаси), айириш (тўлдирувчиси), декарт кўпайтмаси, бўлинмаси, проекция, боғланиш (қўшилиши), танлаш.

5-чизма.МБ билан ишлашда маълумотларнинг алмашиниш схемаси.

Амалиётда кўпинча қуйидаги тўрт амал фойдаланилади: танлаш, қўшиш, модификациялаш (алмаштириш) ва олиб ташламоқ..

Уларни бошқаришни маълумотларни танлаш мисолида кўриб чиқамиз (5-чизма).
Маълумотлар базаси билан ишлаш жараёнининг қуйидаги босқичларга ажратиш мумкин:
1. Терминал фойдаланувчиси (1) илова билан ишлаш жараёнида маълумотлар базасига расмий талаб (2) шакллантиради.
2. Илова (3) дастурий доирасида маълумотлар билан амаллар бажариш тили (МББТ) ёрдамида маълумотлар базасини бошқариш тизимига (МББТ) расмий талаб (4) ишлаб чиқади.
3. МББТ ўзининг тизимли бошқариш блоклари, жадваллари ва маълумотлар луғатини фойдаланган ҳолда маълумотлар жойини аниқлаш мақсадида операцион тизимга (ОТ) мурожаат қилади (5).
4.Операцион тизимнинг файл системаси ёрдамида ташқи хотирадан керақли маълумотлар ҳисобланиб (6) МББТ буферига жойлаштирилади.
5. Олинган маълумотлар мос форматга келтирилади, уларни МББТ дастурнинг махсус блокига юборади (7) ва ишларнинг охирига етканлиги тўғрисида хабар беради.
6. Илова (3) МБдан маълумотларни танлаш натижасини фойдаланувчининг терминалида (1) акс эттиради (9).
Агар фойдаланувчи маълумотлар базасини бошқариш тизими билан мулоқотли (интерактив) режимида ишлашида қуйидаги босқичларни фарқлаш мумкин:
1. Терминал фойдаланувчиси (10) маълумотлар базасини бошқариш тизимининг талаб тилида, масалан QBE (Queru By Example) ёрдамида маълумотлар базасига расмий талаб (11) ҳосил қилади.
2. МББТ маълумотлар жойини аниқлайди, ундан сўнг операцион тизимга мурожаат қилади (5), маълумотлар хисобланади (6) ва натижа МББТ тизимли буферига жойлаштирилади.
3. Тизимли буфердаги маълумотлар тегишли форматга келтирилади (12) ва фойдаланувчи терминалида (10) акс эттирилади (13).