“ахборот хавфсизлиги”

4. Хавфсизликнинг ролли модели

Ролли модел хавфсизлик сиёсатининг мутлақо ўзгача хили ҳисобланидики, бу сиёсат дискрецион моделга хос фойдаланишни бошқаришдаги мосланувчанлик билан мандатли моделга хос фойдаланишни назоратлаш қоидаларининг қатъийлиги орасидаги муросага асосланган.

Ролли моделда “субъект” тушунчаси “фойдаланувчи” ва “рол” тушунчалари билан алмаштирилади. Фойдаланувчи – тизим билан ишловчи ва маълум хизмат вазифаларини бажарувчи одам. Рол – тизимда фаол иштирок этувчи абстракт тушунча бўлиб, у билан маълум фаолиятни амалга ошириш учун зарур ваколатларининг чегараланган, мантиқий боғлиқ тўплами боғланган.
Рол сиёсати кенг тарқалган, чунки бу сиёсат бошқа қатъий ва расмий сиёсатлардан фарқли ўлароқ реал ҳаётга жуда яқин. Ҳақиқатан, тизимда ишловчи фойдаланувчилар шахсий исмидан ҳаракат қилмай, маълум хизмат вазифаларни амалга оширади, яъни ўзларининг шахси билан боғлиқ бўлмаган қандайдир ролларни бажаради.
Ролли сиёсат ишлатилганида фойдаланишни бошқариш икки босқичда амалга оширилади: биринчи босқичда ҳар бир роль учун объектдан фойдаланиш хуқуқлари тўпламидан иборат ваколатлар тўплами кўрсатилади, иккинчи босқичда ҳар бир фойдаланувчига унинг қўлидан келадиган роллар рўйхати тайинланади. Ролларга ваколатлар энг кичик имтиёз принципида тайинланади, яъни ҳар бир фойдаланувчи ўзининг ишини бажариш учун фақат минимал зарур ваколатлар тўпламига эга бўлиши шарт. Ролли модел тизимни қуйидаги тўпламлар кўринишида тавсифлайди (5.2-расмга қаралсин):

5.2-расм. Фойдаланишни бошқаришнинг ролли модели

– фойдаланувчилар тўплами;
– роллар тўплами;
– объектдан фойдаланиш ваколатлари тўплами (масалан, фойдаланиш хуқуқлари матрицаси кўринишида);
– фойдаланувчиларни тизим билан ишлаш сеанслари тўплами.
Юқорида санаб ўтилган тўпламлар учун қуйидаги муносабатлар белгиланади:
- ҳар бир ролга унга берилган ваколатларни тайинлаб, ваколатлар тўпламини роллар тўпламига акслантирилади;