Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
139 
 
qatqalog'i  buziladi,  natijada  takroriy  tirmalash  bilan  undagi  begona  o'tlar 
yo'qotiladi. 
Tirmalash  ikki  qator  tirma  bir-biriga  tirkalgan  holda  o'tkaziladi.  SHu  bois 
traktor bir o'tishda tirmalar bilan ikki iz qoldiradi. 
Tuproq  qatqalog'ini  buzishda  bir  qatorli  qilib  tirkalgan  tirmalardan 
foydalaniladi. Bu, traktor o'tishini va tuproq zichlanishini kamaytiradi. 
Tuproqning  sifatli  yumshatishiga  tirma  tishlari  uzunligi  ta'sir  qiladi. 
SHo'rlanmagan  erlarda  tishi  10  sm.  li  tirmalar  tuproqni  yahshi  yumshatadi. 
Qatqaloq tishi 45sm. li tirma bilan ishlanadi. Tirma tishlari 20 sm. li bo'lsa, tuproq 
ham chuqurroq yumshatiladi va uning serkesak bo'lishiga, namlikni tez yo'qotishga 
olib keladi. 
Tuproqning  agrofizik  hossalarini  o'rganish. 
Shudgorlash  usullari  va 
chuqurligi,  shuningdek,  kultivatsiya  chuqurligi  va  sonini  o'rganish  bo'yicha 
tajribalarda  ishlov  sifatini  belgilovchi  ko'rsatkich  tuproqning  uvoqlanish 
darajasidir. 
Tuproq  uvoqlanishi  hosil  bo'ladigan  tuproq  donacha-fraksiyalarining  foiz 
nisbati bo'yicha belgilanadi. 
Ishlov  berilgandan  so'ng  agronomik  jihatidan  qimmatli  fraksilar  qancha  ko'p 
shakllansa,  tuproqning  uvoqlanish  darajasi  ham,  ishlov  sifati  ham  shunchalik 
yuqori bo'ladi. 
Uvoqlanish  darajasi  tuproq  namunasini  ustma-ust  joylashtirish  va  uni 
teshikchalari  kattaligi  100,  50,  30,  5,  1,  0,5  va  0,25  mm  bo'lgan  elaklardan 
o'tkazish  orqali  aniqlanadi.  Tuproq  namunalari  5  takrorlanishda  50h50sm.  li 
maydonlar  tuprog'ining  ishlov  berilgan  qavatidan  kavlab  olinadi.  Kultivatsiyadan 
keyin egat oralig'idagi tuproqning uvoqlanish darajasini aniqlash uchun namunalar 
yumshatish  kengligi  va  chuqurligidan,  kultivator  qamrovi  kengligidan  egatlarda, 
chunonchi,  4  qatorli  variantlarda  o'rtadagi  3  egatdan,  8  qatorlida  o'rtadagi  3-6 
egatdan olinadi. 
Tuproqqa  ishlov  berish  bo'yicha  o'tkaziladigan  tajribalarda  0-5,  5-10,  10-20 
sm.  va  h.k.  qatlamlardagi  namlik  miqdorini  bilish  juda  muhim.  Bu  maqsadda 
namunalar  erta  bahorgi  tirmalash,  chigit  ekish  oldindan  yoki  ekish  tugagach, 
birinchi va keyingi sug'orishlardan avval olinadi. 
Tuproqning  hajm  og'irligi  va  g'ovaklik  ko'rsatkichlari  o'tkazilgan  ishlov 
turlarining  tuproq  qavatlari  zichligiga,  uvoqlanishiga,  g'ovakligiga  ta'sirini 
ifodalovchi ko'rsatkichlardir. 
Tuproq  hajm  og'irligi  erta  bahorgi  tirmalashdan  avval,  ekishdan  so'ng, 
birinchi va uchunchi suvlardan oldin, amal davri ohirida bo'lakning 5 nuqtasidan 0-
10, 10-20, 20-30, 30-40 va 40-50 sm.li qatlamlarda aniqlanadi. Ayrim tajribalarda 
haydov qatlami shakllanishi davomida yuz beradigan o'zgarishlarga kuzgi shudgor, 
uning chuqurligi, zahira suvi yoki sho'r yuvish, kuz-qish va bahor pallasida yoqqan 
yog'inlar,  bahorgi  ekish  oldi  ishlovlari  va  ekish,  amal  suvlari,  kultivatsiyalar 
ta'sirini  o'rganish  uchun  hajm  og'irligini  aniqlashga  mo'ljallangan  ishlar  ko'proq 
o'tkaziladi. Masalan, er haydashdan avval va keyin, zahira suvi va sho'r yuvishdan 

---