Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
137 
 
ta'minlanadi. Kuzgi shudgor mahsus o'rganilayotganda uni juda barvaqt ham, kech 
ham o'tkazmaslik kerak. Aks holda bu tadbir salbiy oqibatlargi sabab bo'ladi: 
-
 
erta  shudgorlansa  tuproq  zichlashadi,  dalani  o't  bosadi,  tarkibidagi  organik 
modda tez parchalanadi, maydonni bahorda qo'shimcha yumshatish talab etiladi; 
-
 
kech  shudgorlanganda  tuproq  uvoqlanadi,  serkesak  bo'ladi.  Kuzgi  shudgor 
uchun maqbul muddat O'rta Osiyo shimolida oktyabrning ikkinchi yarmida 10-15 
dekabrgacha, janubda noyabrdan to turg'un sovuq tushguncha. 
Ba'zi    hududlarda  shudgor  bahorda  o'tkaziladi.  Shudgorni  o'tkazish  uchun 
tegishli  tehnika  vositalari,  moslamalar  tayyorlab  qo'yiladi.  Ish  boshlaganda  ular 
kerakli  chuqurlikka  sozlanadi.  So'qa  paykalda  ikkinchi  marta  aylanganda 
sozlanadi. 
O'tkazilgan ko'p yillik tadqiqotlarning dalolat berishicha, kuzgi shudgor qo'sh 
qavatli so'qa bilan amalga oshirilsa, katta samara beradi. Bunda shudgor chuqurligi 
tuproq  va  iqlim  mintaqalari  bo'yicha  tabaqalashtiriladi.  Shuning  uchun  haydash 
chuqurligi  o'rganilayotganda,  agar  tuproq  qalinligi  imkon  bersa,  nazorat  varianti 
uchun muayyan mintaqada tavsiya etilgan chuqurlik olinishi zarur. 
Ba'zi  hollarda  kuzgi  shudgor  chuqurligi  nazorat  varianti  uchun  24-25  sm. 
Belgilanib, u 35 yoki 40 sm. Chuqurlikda haydash bilan solishtiriladi. Bu mutlaqo 
noto'g'ri,  chunki  u  shudgorlash  chuqurligining  ushbu  hudud  uchun  tavsiya  etilga 
chuqurligiga nisbatan samarasini ochib bera olmaydi. 
Tajriba  dalasida  shudgor  chuqurligi  u  o'tkazilayotganda  egat  o'lchagich 
yordamida  so'qa  tegishli  maydonni ikkinchi  marta  aylanishda egat  tubidan tuproq 
yuzasiga o'lchanadi (4.1-chizma). 
Buning  uchun  egat  o'lchagich  tik  o'rnatiladi.  Bunda  chizg'ichning  harakatsiz 
burchagi  tuproq  yuzasida,  egat  devori  yonida  turadi,  harakatchan  qismi  esa  egat 
tubiga tushiriladi, harakatchan yuqorigi qismi haydov chuqurligini ko'rsatadi. 
Haydov  chuqurligi  cho'qa  har  aylanganda  dalaning  uzunligiga  qarab  5-10 
joyidan  o'lchanadi.  Har  bir  o'lchov  natijasi  daftarga  qayd  etiladi.  Bu  jarayonda 
nazorat haydov chuqurligining o'rtacha qiymatini, belgilangan chuqurlikdan farqini 
aniqlash orqali yuritiladi. 
Beda, bug'doy ang'izi va o'tlar aralashmasining tuproq unumdorligini oshirish 
imkoniyatidan samarali foydalanishda ularni shudgorlash muddati va usuli muhim 
ahamiyatga  ega.  Ammo  ko'pgina  hududlarda,  bunga  etarli  ahamiyat  berilmaydi, 
hususan,  bedazorlar  noto'g'ri  haydalmoqda.  Unutmaslik  kerakki,  bedazorlar  O'rta 
Osiyoning  shimolida  oktyabr  oyida  va  noyabrning  ikkinchi  yarmida,  janubida-
noyabrda haydaladi. 
Bedazorlar oddiy «R-5-35 M» rusumli so'qa bilan shudgorlansa, beda bahorda 
yana  o'sib  ketadi.  Bu  qo'shimcha  choralar  qo'llab,  ortiqcha  mehnat  va  mablag' 
sarflashni talab  etadi.  SHuning  uchun bedazorlar  haydashdan  oldin otvali olingan 
so'qa  bilan  5-7  sm.  chuqurlikda  yumshatiladi.  Besh-o'n  kundan  keyin,  bedaning 
qirqilga  ildizlari  quriganda,  haydash  chimqirqar  oddiy  so'qa  yordamida  amalga 
oshiriladi. Bedazorlarda kesuvchi chimqirqari bo'lgan qo'sh qavatli so'qalarda keng 
foydalanish zarur. Bunda chimqirqar 5-7 sm. chuqurlikda o'rnatiladi: Natijada beda 

---