Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
115 
 
holatlarni, ya‘ni yer sharoitining tarixini o‘rganish, yer va boshqa uchrashi mumkin 
bo‘lgan holatlarni ham e‘tiborga olish tushuniladi. 
Er  uchastkasining  tarixi.      Tajriba  o‘tkazish  uchun  tanlab  olinadigan  yer 
sharoitining  3-4  yillik  tarixi,  ya‘ni  eqilib  kelingan  o‘simlik  turi,  o‘g‘itlash 
sistemasi,  tuproqqa  ishlov  usullari  va  boshqalari  ma‘lum  bo‘lmog‘i  lozimdir. 
Ayniqsa,  tanlab  olingan  dalaning  hamma  qismida  agrotexnik  tadbirlarining  bir 
xilda o‘tkazilganligiga e‘tibor berish kerak. 
Iloji bo‘lgan takdirda tajriba o‘tqazuvchi kishi tomonidan keyinchalik tajriba 
o‘tkazish  uchun  tanlab  olinadigan  yer  bir  necha  yil  davomida  kuzatib  borilgani 
ma‘quldir. 
Yuqoridagilardan tashqari tajriba uchun yer maydoni tanlab olingan yana shu 
maydonning turar  joydan  50-100  m  uzoqlikda, alohida  o‘sgan  daraxtlardan  25-30 
m, yo‘llardan esa 10-20 m uzoqlikda joylashganligiga e‘tibor beriladi. 
Er
 
uchastkasining  tuprog‘i.    yer  uchastkasinig  tarixi,  o‘rganilib,  ana  shu 
uchastka  dala  tajribasi  o‘tkazish  uchun  yaroqli  deb  topilgan  takdirda  bu 
maydonning tuproq sharoiti o‘rganiladi. yer maydonining tuproq sharoitlari tuproq 
kartasidan foydalanib o‘rganilishi mumkin. Tuproq kartasi bo‘lmagan takdirda yer 
maydonining tuproq harakteristikasini o‘rganishni taqazo etadi. Tuproq sharoitlari 
o‘rganilganda  uning  tuproq  turi,  yer  osti  suvlarining  joylanuvi  va  tuproq 
unumdorligining  o‘zgaruvi  kabi  holatlari  nazarda  tutiladi.  Tuproqni  o‘rganishda 
odatdagi qabul qilingan tuproq razrezlaridan foydalaniladi. Olingan natijalar tuproq 
kartasi (1 smda 10-50 m masshtabda) tuzishda ishlatiladi. 
Tuproq  unumdorligi  o‘rganilganda  yana  tuproq  mikrounumdorlik
 
holatiga 
ham e‘tibor berishni taqozo etadi. 
Tuproq  unumdorligini  muntazam  oshirib  borish  va  uning  imkoniyatlaridan 
dorivor o‘simliklar hosildorligini yanada oshirish maqsadida samarali foydalanish, 
hozirgi  tuproqshunoslikning  aktual  muammolaridan  biridir.  Tuproqning  samarali 
unumdorligini  oshirish  usullari  xilma-xildir.  Tuproqqa  maqbul  darajada  ishlov 
berish,  o‘g‘itlar  va  turli  meliorativ  tadbirlardan  foydalanish,  almashlab  ekish, 
yerdan  foydalanishni  ilmiy  asosda  tashkil  etish,  tuproqning  ekologik  holatini 
yaxshilash  singari  tadbirlar  tuproq  unumdorligining  samaradorligini  keskin 
oshirish imkonini beradi. 
Tuproqqa  ishlov  berishning  asosiy  maqsadi,  uning  suv-havo  va  oziq 
rejimlarini  tartibga  solishga  qaratilgan.  Ishlov  berishning  maqbul  turlaridan 
foydalanishga  tuproqning  gumusli  qatlami  qalinligi,  tuproq  haydalma  osti 
gorizontlarining xususiyatlari, mexanik tarkibi, har xil tuz saqlaydigan qatlamning 
joylashuv chuqurligi va boshqa xususiyatlarga e‘tibor beriladi. 
Tuproqqa  ishlov  berish,  yerni  sug‘orish  yo‘li  bilan  tuproq  g‘ovakligini  va 
namligini  o‘zgartirish  hamda  ma‘lum  darajada  tuproqning  haroratini  boshqarish 
mumkin. 
Er  uchastkasining  relefi-tajribasining  maqsadi  va  o‘rganiladigan  o‘simlik 
turiga  qarab  belgilanuvchi  element  hisoblanadi.  Umumiy,tajriba  o‘tkazish  uchun 
tekis  yoki  bir  tomonga  bir  oz  qiyarok  bo‘lgan  (har  100  pogon  metrga  1-25  m) 

---